Τα τέλη του 18ου και οι αρχές του 19ου αιώνα υπήρξαν καθοριστικά για πολλούς τομείς της ζωής του ελληνικού πληθυσμού των νησιών του Ιονίου , κυρίως όμως υπήρξαν γόνιμα εθνικά, πολιτικά και κοινωνικά καθώς στη διάρκειά τους δημιουργήθηκαν προϋποθέσεις, που επηρέασαν τις κατοπινές εξελίξεις. Τότε αφυπνίσθηκε η εθνική συνείδηση και γεννήθηκαν οι πρώτες ελπίδες για την εθνική αποκατάσταση, τονίσθηκαν τα ελληνικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας και ισχυροποιήθηκε η θέση της ελληνικής γλώσσας και παιδείας και βεβαίως τότε οργανώθηκε η πολιτική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση των μαζών .
Κατά τη διάρκεια της βενετικής διοικήσεως ο πληθυσμός των νησιών ήταν διαστρωμένος σε τάξεις, στις οποίες κυρίαρχο λόγο, πολιτικά έπαιζαν οι ευγενείς, στον οικονομικό όμως χώρο συμμετείχαν οι αστοί, ενώ οι εργάτες και οι αγρότες παρέμεναν εξαρτημένοι από τους εργοδότες τους . Οι κοινωνικές αλλαγές που ακολούθησαν έχουν τις αιτίες τους στην υποχώρηση του κύρους και της οικονομικής ισχύος των ευγενών, στην αναβάθμιση των αστών χάρις στις εμπορομεσιτικές δραστηριότητές τους και στην διατάραξη της σχέσης γαιοκτημόνων και αγροληπτών . (1)
Η ομάδα των εγγραμμάτων, που προερχόταν από τις κυρίαρχες τάξεις, παρουσίαζε ποικιλότητα καθώς οι περισσότεροι, ακόμα και εκείνοι που είχαν σπουδάσει σε ανώτατα ιδρύματα, δεν είχαν λάβει μια συστηματική εκπαίδευση .(2) Σε ολόκληρη την βενετική περίοδο η εκπαίδευση ήταν περιορισμένη στις κοινωνικές ομάδες, που ήταν ικανές να ανταποκριθούν στα έξοδα ανώτερων σπουδών στο εξωτερικό (παραδοσιακά τα ιταλικά πανεπιστήμια ήταν πρώτα στις προτιμήσεις των Ιονίων), οι κοινότητες των ευγενών συντηρούσαν εκπαιδευτήρια για την προετοιμασία των μελών τους στην άσκηση των καθηκόντων τους, τα ιερατεία των δυο χριστιανικών δογμάτων και της ισραηλιτικής κοινότητας φρόντιζαν για την μόρφωση των στελεχών τους στα ιεροσπουδαστήρια και ο υπόλοιπος πληθυσμός ήταν αφημένος στην εκμετάλλευση ιδιωτικών διδασκάλων , που αναλάμβαναν να καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες χωρίς έλεγχο και για αυτό πολλές φορές, χωρίς σύστημα και ζήλο.(3)
Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελούν οι εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες των ιδιωτών, όπως αυτές παρουσιάζονται με τα κεφαλληνιακά εκπαιδευτήρια του Βικέντιου Δαμοδού, του Αντώνιου Κατήφορου, του Μιχαήλ Μοσχόπουλου, των Ιωαννίκιου και Σωφρόνιου Λειχούδη και στο κερκυραϊκό « Κοινό Φροντιστήριο» των Ιερεμία Καββαδία και Νικηφόρου Θεοτόκη, όμως αυτές λόγω της μικρής τους διάρκειας δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα για να επηρεάσουν δραστικά τις εξελίξεις. (4)
Η εγκατάσταση στην περιοχή, προς τα τέλη της βενετικής περιόδου, Τεκτονικών Στοών, τα μέλη των οποίων δραστηριοποιήθηκαν ζωηρά στον ανώτερο κοινωνικό χώρο με ένα αμάλγαμα κοινωνικών, πολιτικών και πατριωτικών επιδιώξεων και φιλοσοφικών ανησυχιών , συνέβαλε στον εμπλουτισμό με τις νέες ιδέες των τοπικών αστικών κοινωνιών αλλά σε περιορισμένο επίπεδο .(5) Αντίθετα οι περιπτώσεις των φιλολογικών συλλόγων όπως της «Ακαδημίας των Εξησφαλισμένων» (Assicurati) , της «Ακαδημίας των Ευφόρων ή Ευκάρπων» (Fertili) (σύγχρονες ci. 1656) και της «Ακαδημίας των περιπλανώμενων που ο Φοίβος καλεί» (Quos Phoebus vocat errantes, 1734) δεν μπορούν να ενταχθούν σε αυτές τις διεργασίες, καθώς τα μέλη τους ασχολήθηκαν αποκλειστικά με φιλολογικά θέματα «επιδιώκοντας την ένταξή τους στον ιταλικό Παρνασσό».(6)
Τέλος η διάδοση των ελληνικών εκδόσεων συνέβαλε ουσιαστικά στην ενημέρωση της λόγιας κοινωνίας των νησιών, καθώς η βενετική διοίκηση , μη θέλοντας να δημιουργήσει εστίες αντιπαραθέσεων ορθοδόξων και καθολικών, είχε απαγορεύσει την εγκατάσταση στα νησιά των Ιησουιτών και παράλληλα δεν επέτρεπε πάντα την εγκατάσταση προσωπικοτήτων του Ορθόδοξου χώρου, όπως του Κοσμά του Αιτωλού στην Κέρκυρα (1776) και αρνήθηκε την επάνοδο και την ενεργό ανάμειξη των δυο γνωστότερων πνευματικών μορφών της Κέρκυρας γι’ αυτή την περίοδο, του Ευγένιου Βούλγαρη ( Κέρκυρα 1716-Μόσχα 1806 ) και του Νικηφόρου Θεοτόκη (Κέρκυρα 1731-Μόσχα 1800), «που υπήρξαν θιασώτες ο πρώτος περισσότερο, ο δεύτερος λιγότερο, του θρησκευτικού ουμανισμού και της ελευθέριας λογιοσύνης»,(7) .
Ειδικότερη είναι η περίπτωση του συγγραφέα του « Κυριακοδρομίου» Ηλία Μηνιάτη ( Ληξούρι 1669-Πάτρα 1714) , (8) ο οποίος παρέμεινε μεγάλο διάστημα της σύντομης ζωής του στην περιοχή και ως εκκλησιαστικός ρήτορας επηρέασε τα πράγματα . Η θεολογία και η εκκλησιαστική ρητορική, έτσι όπως ασκήθηκαν στον Ιόνιο χώρο, η πρώτη από τον Νικόλαο Βούλγαρι συγγραφέα της «Ιεράς Κατηχήσεως», (9) τον Γεώργιο Προσαλέντη, τον Σπυρίδωνα Αυλωνίτη και τον Ιωαννίκιο Κουαρτάνο , η δεύτερη από τον Μηνιάτη , τον Θεοτόκη και τον Βούλγαρη, συνέβαλαν ουσιαστικά στην διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού πνεύματος που είχε τις ρίζες του στην ελληνορθόδοξη παράδοση . Θεολόγοι και εκκλησιαστικοί ρήτορες ασχολήθηκαν εντατικά και συνέχισαν την θεολογική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ακολουθώντας τον παλιά καθιερωμένο τρόπο για να εκφράσουν το νέο φιλοσοφικό πνεύμα και έχοντας τον προσανατολισμό της σκέψης τους, στην σύγχρονη ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Τα «συντεταγμένα κατά την μέθοδον των πεφωτισμένων της Ευρώπης λαών» (10 ) εγχειρίδια της Λογικής του Βούλγαρη (11) και της Φυσικής του Θεοτόκη,(12) που έδωσαν τέλος στην αντιπαράθεση Αριστοτελικών και Νεωτερικών, επέδρασαν καταλυτικά στην εξέλιξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας και αποτέλεσαν πυλώνες για τη σύγχρονη επιστημονική σκέψη στο Ιόνιο και στον υπόλοιπο Ελληνικό κόσμο.
Με αυτό τον τρόπο διαμορφωμένη βρήκαν την επτανησιακή κοινωνία τα γαλλικά δημοκρατικά στρατεύματα τα τέλη Ιουνίου 1797 και σε αυτήν απευθύνθηκαν οι καθοδηγημένες από τον Βοναπάρτη προκηρύξεις που υποσχέθηκαν τον σεβασμό των ατόμων , των περιουσιών και της θρησκείας και δήλωσαν ότι αποδίδεται στην υποδουλωμένη Ελλάδα η Ελευθερία και η Ισότητα , ώστε να αποκατασταθεί η λαμπρότητα των αρχαίων χρόνων . Οι κάτοικοι των νησιών και των παραλίων του Ιονίου ενημερωμένοι από καιρό για την Επανάσταση , τις νίκες των στρατευμάτων της και την ιδεολογία της , τους υποδέχθηκαν σε κλίμα ενθουσιασμού και ελπίδων . Ο Ερμάννος Λούντζης γράφει χαρακτηριστικά «…αμέσως οι φωνές της Ελευθερίας , της ανορθώσεως της Ελλάδος και τόσα άλλα γενναιόψυχα συνθήματα , που περιείχαν οι προκηρύξεις τους , προκάλεσαν θαυμαστά αποτελέσματα…».(13) Ενώ αναγκασμένος από το ευμενές για τη Δημοκρατία κλίμα ο στρατηγός– διοικητής Ανσέλμος Ζεντιλί (A.-A.-B. Gentili), διαφοροποίησε τις αρχικές του απόψεις για την αμάθεια του πληθυσμού και ομολόγησε ότι «…οι Έλληνες είναι πολύ πιο φωτισμένοι απ’ ότι πιστεύεται γενικά. Η ανάμνηση της καταγωγής τους δεν έχει σβήσει σ’ αυτούς…».(14) Αργότερα ο αντίθετος με τη διοίκηση των γάλλων δημοκρατικών Ιωάννης κόμης Καποδίστριας, στην επιστολή του στον Lord Castlereagh παραδέχτηκε ότι « …ο λαός …συνησθάνθη τα αγαθά διοικήσεως όχι βενετικής, η δε νεολαία εβασίσθη εις την ελπίδα της ανεξαρτησίας…».(15)
Από τα σημαντικότερα γεγονότα της περιόδου υπήρξε η ίδρυση συλλόγων που ανέλαβαν την πολιτική διαπαιδαγώγηση του πληθυσμού. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1797 το Κομιτάτο της Κοινής Σωτηρίας του Προσωρινού Δημαρχείου της Κέρκυρας πρότεινε την ίδρυση πολιτικού συλλόγου με την αιτιολογία «…Ο Λαός μπορεί να ονομασθεί ελεύθερος τότε μόνον, όταν διαπαιδαγωγηθεί, όταν ελευθερωθεί από τις αλυσίδες των προλήψεων και προχωρήσει στον δρόμο της Αρετής…». (16) Ένα μήνα αργότερα μετά την ίδρυση της «Πατριωτικής Εταιρείας» (Societá Patriotica di Corcira) ο προϊστάμενος του πολιτικού τμήματος της Ισοπολιτείας Ν. Λοβέρδος έστειλε στο ίδιο όργανο και δημοσίευσε σε μονόφυλλο το παρακάτω έγγραφο (17)
« Ελευθερία – Ισότης
Πολίτες .
Με απόφασή σας στις 6 Τρυγητή του 6ου χρόνου , δώσατε τη δυνατότητα σ ένα αριθμό καλών πατριωτών να ενωθούν σ Εταιρεία στο χώρο αυτής της πόλης , με μόνο σκοπό τη Δημόσια Εκπαίδευση . Επιφορτίζετε ταυτόχρονα την Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας να λάβει γνώση των κανόνων της οργάνωσης που οι άνθρωποι της παραπάνω επιτροπής θα τους έδιναν για αν αξιολογήσει εκείνους που θα νόμιζε χρήσιμους και να συνάξει με τη δική της αποδοχή . σαν συνέπεια από το μέρος της «Πατριωτικής Εταιρείας» της Δημόσιας Μόρφωσης , συγκεντρωμένοι γύρω από την ιδρυτική επιτροπή , συνοδεύεται στην επιτροπή το σύνολο των καταστατικών άρθρων . Συμφωνείται με όλα τα μέτρα που έλαβε η Εταιρεία και για τη χρησιμότητα των σκοπών που πρότεινε. Αρα έχει δεχθεί την επιδοκιμασία σας και έχει δηλωμένη την αποδοχή τους από την «Πατριωτική Εταιρεία» .
Πολίτες .
Ο εμψυχωμένος πατριωτισμός , τα μεγάλα και ενάρετα συναισθήματα καλλιεργημένα και αναπτυγμένα θα ξαναχαρίσουν στους κατοίκους αυτού του νησιού την παλιά τους ενεργητικότητα και την αρχική τους ηθικότητα .
Στις 19 Νεφελώδους του 6ου χρόνου της Δημοκρατίας ( 29 Οκτωβρίου 1797).
Πρώτος χρόνος της κερκυραϊκής Ελευθερίας »
Αν και πρόθεση των ιδρυτών της Πατριωτικής Εταιρείας ήταν να συμπεριλάβει στους κόλπους της όλες τις τάξεις, σύντομα λόγω της μορφωτικής τους στάθμης, επιβλήθηκαν στοιχεία που προέρχονταν από την αριστοκρατία και τους προηγμένους αστούς ( Πρόεδρος έγινε ο γιατρός Π. Α. Βονδιώλης και μέλη ο πρόεδρος του Προσωρινού Δημαρχείου Σπυρίδων-Γεώργιος κόμης Θεοτόκης , ο Π. Ν. Κουαρτάνος, ο Ν. Μπαρμπάτης , ο Ν. Λοβέρδος , ο Ν. Αρλιώτης ). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εξέλιξή της σε πολιτική λέσχη στην οποία γινόταν δυναμικές συγκεντρώσεις και ισχυρή πολιτική κριτική . Για να φθάσει όμως σε αυτό το σημείο κατά τον Νίκια Λούντζη «… πέρασε από τρεις φάσεις . Άρχισε με εισήγηση κάποιων επιφανών και ονειροπόλων σαν λαϊκό πανεπιστήμιο…εξελίχθηκε σε χάβρα μαζών και τιποτολογίας…για να καταλήξει με τη λήξη της γαλλοκρατίας σε κέντρο πολιτικής κριτικής και πνευματικής αντίδρασης…».(18) Σε αυτή την εξέλιξη της Εταιρείας αντέδρασαν επαναστατικότερα στοιχεία (νεότερα στην ηλικία κατά βάση) , που την θεώρησαν μη προοδευτική και ίδρυσαν τη «Συνταγματική Λέσχη», η οποία κήρυξε ως δόγμα της «την ανατροπή των πάντων μέσα σε μία μόνο μέρα, μη εξαιρουμένης και της θρησκείας». Πιεζόμενες οι γαλλικές αρχές απαγόρευσαν τις δημόσιες συγκεντρώσεις των μελών των δυο Εταιρειών, που είχαν πια ως κύριο έργο τους την άσκηση κριτικής στα έργα της δημόσιας διοίκησης και προσωπικά των στρατηγών Ζαντιλί και Σαμπώ ( L. F. Chabot), που εκπροσωπούσαν την Στρατιά της Ιταλίας και φυσικά τον ίδιο τον Βοναπάρτη.
Οι κυριότεροι λόγοι που ακούστηκαν από το βήμα της Πατριωτικής Εταιρείας (των πολιτών Π. Α. Βονδιώλη: “ Discorso Pronunciato nella prima sessione della Societá Patriotica di Pubblica istruzione di Corfú” , Σ.-Γ. (κόμη) Θεοτόκη: “ Della perfezione della Democrazia“, Π. Ν. Κουαρτάνου: ”Perfezione del democratico governo” , Ν. Μπαρμπάτη « Che la virtue e la base della Democrazia” , Ν. Λοβέρδου “ Il governo d’ un solo , o di pochi distrugge ι diritti uomini , e leva l’ energia nazionale” , και Δ. Αρλιώτη « La generoza nazione francese» ) τυπώθηκαν αργότερα (1798) στο τυπογραφείο της Κέρκυρας, στο σπάνιο σήμερα φυλλάδιο «Discorsi Pronunciati nella Societá Patriotica di Corcira . Numero Primo . Anno VI (στη σελίδα 3: Libertá - Equaglianza , 19 Brumaire an VI della Ρepubblica Francese, una ed idivisibile» (19). Παράλληλα η γαλλική διοίκηση, η οποία στρατολόγησε έλληνες και δημιούργησε με αυτούς αξιόμαχες στρατιωτικές μονάδες, υπέθαλψε και τις ελληνικές επαναστατικές εκδόσεις. Τον ίδιο χρόνο (1798) τυπώθηκαν «Από την του Γένους Τυπογραφίαν» τα επαναστατικά φυλλάδια : Ο «Θούριος , ήτοι Ορμητικός Πατριωτικός Ύμνος εις τον Ήχον Μια Προσταγή Μεγάλη» ( Ως πότε παλικάρια) και ο «Ύμνος Πατριωτικός της Ελλάδος και όλης της Γραικίας. Προς ξαναπόκτησιν της αυτών Ελευθερίας» ( Όλα τα έθνη πολεμούν) του Ρήγα Φεραίου και «Ο Ύμνος Εγκωμιαστικός παρ’ όλης της Γραικίας προς τον αρχιστράτηγον Μποναπάρτε , εις τον ήχον της Καρμανιόλας » του Χριστόφορου Περραιβού . (20)
Αλλά η ανευλαβής στάση των στρατευμάτων απέναντι στην ορθόδοξη λατρεία , παρόλη την προνομιακή μεταχείριση της Ορθόδοξης Εκκλησίας από τη Διοίκηση, οι αυθαιρεσίες της τελευταίας, τα κακουργήματα των στρατευμάτων και ο ουσιαστικός αποκλεισμός των κατοίκων από την εξουσία, με την αντικατάσταση των αρχικών πολιτικών μορφωμάτων Προσωρινά Δημαρχεία ( Municipalita Provisoria) από τις Κεντρικές Διοικήσεις (Administations Centrales), δίχασαν βαθιά τον πληθυσμό , ιδιαίτερα τον αστικό, όπου η δημοκρατική παράταξη είχε την μεγαλύτερη ισχύ της. Αυτό συνέβη μετά την ένταξη των νησιών στη Γαλλική Δημοκρατία ( 6/17 Οκτωβρίου 1791 ) σύμφωνα με τη γαλλο-αυστριακή συνθήκη του Campoformio και είχε ως αποτέλεσμα με πυρήνα τους ήδη δυσαρεστημένους ευγενείς να σχηματισθεί ισχυρή αντεπαναστατική – αντιγαλλική τάση η οποία προσέγγισε τους ομόδοξους Ρώσους. (21)
Η πολιορκία και η παράδοση των εγκαταλειμμένων από το Εκτελεστικό διευθυντήριο φρουρών, παρόλες τις επισημάνσεις του Βοναπάρτη για τη γεωπολιτική δυναμική των νησιών οδήγησε στη λήξη της περιόδου και στην προσωρινή αναπροσαρμογή των ναπολεόντειων μεσογειακών και ανατολικών σχεδίων μετά τη συνθηκολόγηση των ισχυρότατων κερκυραϊκών φρουρίων και την παράδοσή τους στους συμμάχους Ρωσο-τούρκους στις 22Φεβρουαρίου / 5 Μαρτίου 1799. (22)
Με τη μεταβίβαση της διοίκησης ο αρχηγός των ρωσικών δυνάμεων και συντονιστής των συμμαχικών ενεργειών στο Ιόνιο, υποναύαρχος Θεόδωρος Ουσακώφ (F. F. Uchakow), παλινόρθωσε το αριστοκρατικό πολίτευμα αναγνωρίζοντας ως μόνη πηγή εξουσίας τους ευγενείς και διορίζοντας διευθυντήριο ( Προσωρινή Γερουσία) που επέλεξε το επανασυστημένο «Μεγάλο Συμβούλιό» τους . Κύριο έργο της Προσωρινής Γερουσίας ήταν η ψήφιση πολιτικού χάρτη , ο οποίος τελικά κυρώθηκε στην Κωνσταντινούπολη με τη ρωσοτουρκική συνθήκη της 9/21 Μαρτίου 1800. Με αυτή τα νησιά αναγνωρίστηκαν ως ομοσπονδιακή δημοκρατία με την ονομασία « Δημοκρατία των Επτά Ενωμένων Νησιών» ( Repubblica delle Sette Isole Unite και Επτάνησος Πολιτεία Repubblica Settinsulare ) , με την εγγύηση του τσάρου και την προστασία του σουλτάνου, φόρου υποτελή στον δεύτερο , με σύνταγμα , σημαία , στρατό και διπλωματική εκπροσώπηση. (23)
Με την αποχώρηση όμως , την 13/25 Αυγούστου 1801 , των συμμαχικών αρχών σημειώθηκαν εκτεταμένες ταραχές στα νησιά , που προκάλεσαν δημοκρατικά και άλλα στοιχεία, τα οποία , για διαφορετικούς λόγους αρνούνταν την επιστροφή στο αριστοκρατικό καθεστώς. Ειδικά στην Κέρκυρα , έδρα της ομοσπονδίας , της Γερουσίας και του αιρετού ηγεμόνα, καταργήθηκαν οι αναγνωρισμένες από τη συνθήκη αρχές και συγκροτήθηκε πολιτικό μόρφωμα με τη συμμετοχή των παραγωγικών τάξεων , που αυτοπροσδιορίστηκε «΄Εντιμη Αντιπροσωπεία» ( Onoranda Deputazione ). Την 9/21 Οκτωβρίου 1801 η «΄Εντιμη Αντιπροσωπεία» σε μια προσπάθεια ουσιαστικής παρέμβασης στα πολιτικά δρώμενα των νησιών , ψήφισε σχέδιο δικού της πολιτικού χάρτη με τίτλο « ΄Εκθεσις συστατική γιναμένη από τη Δεπουτατζιόν της Χώρας , Μπόργων και Ξεχώρου της Νήσου των Κορυφών , τας 21 Οκτωβρίου 1801» (24)
Αποτέλεσμα όλων αυτών των γεγονότων ήταν η εκ νέου επέμβαση των συμμάχων και η εγκατάσταση στην Κέρκυρα την 6/18 Αυγούστου 1802 , ως πληρεξουσίου υπουργού του τσάρου , του ζακύνθιου Γεωργίου κόμη Μοτσενίγου , ο οποίος ουσιαστικά ενεργούσε ως αρμοστής.
Με τις πιέσεις του Μοτσενίγου συνεκλήθη στις 14/26 Οκτωβρίου 1803 νέα συντακτική συνέλευση η οποία ψήφισε νέο σύνταγμα στις 23 Νοεμβρίου /5 Δεκεμβρίου 1803 .Με αυτό καθορίστηκε η ενότητα του Κράτους , το αριστοκρατικό του πολίτευμα και η αναγνώριση ως επικρατούσας θρησκείας της Ορθόδοξης Χριστιανικής. Οι εξουσίες διακρίνονταν μεταξύ τους και καθοριζόταν ότι η επιλογή των εκπροσώπων της προαγματοποιόταν με εκλογές . Ο Πρόεδρος της Γερουσίας, εκλεγόμενος από τη Βουλή , ήταν παράλληλα και ο ανώτατος άρχων ( Πρίγκιψ ή Ηγεμών), ενώ κάθε νησί είχε τη δική του κυβέρνηση με επικεφαλής τον «Πρύτανη». (25) Εκτός των άλλων το Σύνταγμα καθόριζε ως γλώσσα του κράτους την Ελληνική και μεριμνούσε για τη δημόσια ( ελληνική ) εκπαίδευση . (26)
Λίγο πριν λήξει η περίοδος στις 16/28 Δεκεμβρίου 1806 , ψηφίστηκαν μεταρρυθμίσεις του Συντάγματος , οι οποίες δεν εφαρμόστηκαν, γιατί στο μεταξύ διασπάστηκε η συμμαχία. Το Επτανησιακό Κράτος που τάχθηκε με το μέρος των ρώσων , θυσιάζοντας στις 5/17 Ιουνίου 1807 για χάρη τους την ουδετερότητά του , με τη γαλλορωσική συνθήκη του Τιλσίτ ( 26 Ιουνίου / 7 Ιουλίου 1807 ) παραχωρήθηκε στη Γαλλία του αυτοκράτορα πλέον Ναπολέοντα Α .
Κατά την περίοδο της Επτανήσου Πολιτείας αποδείχτηκε ότι η γαλλική δημοκρατική περίοδος δεν υπήρξε απλά και μόνο μια περίοδος μαθητείας , αλλά οργάνωσε τις πολιτικές διαθέσεις των πολιτών , όπως άλλωστε ανέδειξε την εθνική τους αυτογνωσία . Γι αυτό οι προσδιοριστικοί τίτλοι «Εθνικό» και «του Γένους» που χρησιμοποιούνται από τα δημόσια ιδρύματα και τις υπηρεσίες ( βιβλιοθήκη , σχολεία, τυπογραφείο ) δεν είναι κενές ονομασίες . ΄Εχουν ουσιαστικό περιεχόμενο και επιτρέπουν στον πληθυσμό να διακρίνει την ελληνικότητα και την Ορθοδοξία ως στοιχεία της ιδιοσυστασίας και του αυτοπροσδιορισμού του. Η Επτάνησος Πολιτεία υπήρξε το πρώτο κράτος ελλήνων στον εθνικό χώρο και ο ρόλος της στις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις ήταν καθοριστικός , όχι μόνο στην ευρύτερη περιοχή αλλά και σε πανελλήνια κλίμακα. Χρήσιμο για τον προσδιορισμό των πραγμάτων είναι το απόσπασμα λόγου του πρώτου ηγεμόνα της Σπυρίδωνα –Γεώργιου κόμη Θεοτόκη, σε τελετή στις 14/26 Οκτωβρίου 1803 : «…Το Έθνος μας , που αναγεννήθηκε, απόκτησε όνομα Ελληνικό , πατρίδα Ελληνική και ελευθερία Ελληνική…» (27)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.Λούντζης Ερμ., Περί της πολιτικής καταστάσεως της Επτανήσου επί Βενετών , Βενετία 1858α, Αθήνα 1966γ. Του ίδιου, Τα Επτάνησα επί Γάλλων Δημοκρατικών ( 1797-1799) Βενετία 1860, Κέρκυρα 1971β. Του ίδιου, Επτάνησος Πολιτεία ,Μπολώνια 1863α , Κέρκυρα 1968β . Χιώτης Π. Ιστορικά Απομνημονεύματα της Επτανήσου τ.6ος , Ζάκυνθος 1887α Αθήνα 1980β .Μαυρογιάννης Γ Ιστορία των ιονίων Νήσων αρχομένη τω 1797 και λήγουσα τω 1815 […] Αθήνα 1889α, 1984β .Θεοτόκης Σπ. Αναμνηστικό τεύχος της Πανιονίου Εκθέσεως , Μέρος Α΄ « Ενετοκρατία», Εν Κερκύρα, 1914. Μέρος Β «Δημοκρατούμενοι Γάλλοι», εν Κερκύρα, 1917. Πλουμίδης Γ., «Τα Επτάνησα στις αρχές του ΙΣΤ αιώνα» Κερκυραϊκά Χρονικά 19 (1974), σ.61-67 Μοσχονάς Ν. Γ. , «Τα Ιόνια Νησιά κατά την περίοδο 1797-1821» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών , τ. ΙΑ (1975) σ. 382-402. Του ίδιου «Κοινωνικές δομές στα Ιόνια Νησιά στη μεταβυζαντινή περίοδο» Πρακτικά συμποσίου του Κέντρου Μελετών Ιονίου : Το Ιόνιο .Περιβάλλον -Κοινωνία -Πολιτισμός. Αθήνα 1984 σ.197-206. Του ίδιου «Τροπισμοί της κοινωνίας των νησιών του Ιονίου στη μεταβυζαντινή περίοδο» Σύμμεικτα Μνήμη Δ. Α. Ζακυθηνού, τ. 9 (1994) σ. 51-82
2.Viaro count Capodistria , Remarks respectfully submitted to the consideration of the British Parliament , Λονδίνο 1841, σ.64 «…Αρκετοί οι όσοι κάτοχοι πτυχίου από πανεπιστήμια της Ιταλίας . Πλην χωρίς φοίτηση και με εξαγορασμένα τα ειδικά προς τούτο πτυχία κενής μάθησης .Οι πραγματικά μορφωμένοι περιορίζονταν σε έναν ασήμαντο αριθμό. Αλλά και από τους ελάχιστους αυτούς της πνευματικής καλλιέργειας , σχεδόν όλοι έγραφαν στη γλώσσα των κυριάρχων , με τη φιλοδοξία να ενταχθούν στον ιταλικό Παρνασσό…»
3. Θεοτόκης Σ., «Η Εκπαίδευσις εν Επτανήσω (1453-1864)» Κερκυραϊκά Χρονικά 5( 1956) σ.9-142. Ιδρωμένος Α.Μ., «Περί της εν ταις Ιονίοις Νήσοις Εκπαιδεύσεως από της εις τους Ενετούς υποταγής μέχρι της εθνικής αυτών αποκαταστάσεως (1386-1864)» Αττικόν Ημερολόγιον του έτους 1874 ,αρ 8 (1873), σ.198-237. Πλουμίδης Γ., «Σχολεία στην Ελλάδα συντηρούμενα από κληροδοτήματα Ελλήνων της Βενετίας (1603-1797)», Θησαυρίσματα 9 (1972) σ. 236-249. Ζαρίδη Κατερίνα «Πληροφορίες για τη στοιχειώδη εκπαίδευση στην Κέρκυρα τον 16ο αιώνα» Εώα και Εσπέρια 2 (1994-6), σ. 110-134. Τζιβάρα Παναγιώτα, Σχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Grancesco Gozadino 1654 -1673» Παρνασσός 40 (1998) σ.252-283. Της ίδιας, Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούμενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003.
4. Μουρούτη – Γκενάκου Ζωή, Ο Νικηφόρος Θεοτόκης ( 1731-1800) και η συμβολή αυτού εις την παιδείαν του Γένους . Διδακτορική Διατριβή .Αθήνα 1977. Μπόμπου- Σταμάτη Βασιλική , Ο Βικέντιος Δαμωδός . Βιογραφικά –Εργογραφικά (1700-1752). Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα 1984. Μοσχονάς Σ. Γ., Δυο μορφές του Ελληνικού Διαφωτισμού στην Κεφαλονιά ( Βικέντιος Δαμωδός –Νεόφυτος Βάμβας) , Αθήνα 1995.
5.Eveline Durie, Ο Επτανησιακός μυστικός εταιρισμός πριν και κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας(-1830) . Πάντειο Πανεπιστήμιο . Διδακτορική Διατριβή, 1999.Ίλια Χατζηπαναγιώτη –Sangmeister Ο Τεκτονισμός στην Ελληνική κοινωνία και γραμματείατου 18ου αιώνα. Οι γερμανόφωνες πηγές. Περίπλους, ( Αθήνα 2010 ). Λαβράνος Αθ. Τέκτονες πατριώτες και Τεκτονικές Στοές στα Επτάνησα προεπαναστατικά , στην διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και μέχρι την εγκαθίδρυση του Καποδίστρια ως πρώτου κυβερνήτη της χώρας , 1797-1828). Ιόνιο Πανεπιστήμιο .Διπλωματική εργασία, 2008.
6 .Viaro count Capodistria , Remarks , οπ. σ. 64
7.Καραπιδάκης Ν., « Τα μεταβυζαντινά και νεότερα χρόνια, 14ος- 19ος αι.» Κέρκυρα Ιόνιον Φως (1993), σ. 27-37 ( εδώ σ. 36 )
8. Διδαχαὶ εις την αγίαν καὶ μεγάλην Τεσσαρακοστὴν και εις τας Κυριακὰς του ενιαυτού και επισήμους εορτὰς μετά τινων πανηγυρικών λόγων» Βενετία 1716 . Επίσης : Πέτρα σκανδάλου ήτοι διασάφησις της αρχής, και αιτίας του σχίσματος των δύο Εκκλησιών, Ανατολικής και Δυτικής , Βενετία 1718 .
9.Κατήχησις Ιερά. Ήτοι, της Θείας, και Ιεράς Λειτουργίας εξήγησις και εξέτασις των χειροτονουμένων ομού και μετά πολλών άλλων προς ωφέλειαν των πιστών τα μάλιστα συντεινόντων. Εκδοθέντα προστάξει του εκλαμπροτάτου, και παναιδεσιμωτάτου κυρίου Χριστοδούλου Κερκύρας Μεγίστου Πρωτοπαπά, και Προέδρου. Παρά δε Νικολάου Βούλγαρι του Κριτού της Πολιτείας, Ιατρού, και Φιλοσόφου, συντεθέντα ομού, και αφιερωθέντα τω πανεντιμοτάτω, και ευγενεστάτω άρχοντι Λέοντι Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων. Βενετία, 1681.
10. Τακουρλή Σοφία Γ., «Ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης στη θεώρηση του Β.Ν. Τατάκη»
Νεοελληνικός Διαφωτισμός ( απόπειρα μιας νέας ερευνητικής συγκομιδής ). Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου, Κοζάνη 1999, σ.413-424. Στον ίδιο τόμο, Ψημμένος Ν.Κ., « Το στοιχείο της αντιπαράθεσης ως κύριο γνώρισμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού» σ. 425-437
11. Η Λογική εκ παλαιών τε και νεωτέρων συνερανισθείσα. Λειψία, 1766
12. Στοιχεία Φυσικής εκ νεωτέρων συνερανισθέντα, υπό Νικηφόρου Ιερομονάχου του Θεοτόκου, τόμοι Α'-Β',
Λειψία, 1766-1767
13. Λούντζης Ερμ. , Τα Επτάνησα οπ. σ 99
14. Κουρκουμέλης Ν Κ, Η εκπαίδευση στην Κέρκυρα κατά τη διάρκεια της βρετανικής προστασίας (1816-1864)
Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων , Αθήνα 2002 , σ.42.
15. Viaro count Capodistria , Remarks , οπ. σ. 62 . Θεοτόκης Σ., Η εκπαίδευσις οπ. σ. 31-32
16. Μετάφραση από τα ιταλικά. Αρχεία Νομού Κέρκυρας / Δημοκρατικοί Γάλλοι / Πρακτικά Προσωρινού Δημαρχείου ( Municipalita Provisoria)
17. Μετάφραση από τα ιταλικά . Αρχεία Νομού Κέρκυρας / Δημοκρατικοί Γάλλοι / Δέσμη 2/ Φάκελος 18/
΄Εγγραφο 5
18. Λούντζης Ν. Στο Ιόνιο Λιμπερτά , Οι τζακομπίνοι τ. 2 , σ.210 σημ.90
19. Προχρονολογημένo αφού η 19η Brumaire αντιστοιχεί στην 9η Νοεμβρίου 1797
20. Βρανούσης Λ., «Θούρια του Ρήγα ( τυπωμένα το 1798) και χειρόγραφα του Βηλαρά» Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών 56 (1981) σ.299-312 .Του ίδιου « Ο Πατριωτικός Ύμνος του Ρήγα και η Ελληνική καρμανιόλα» Τόμος εις μνήμην Κωνσταντίνου Άμαντου , Αθήνα 1960, σ.299-336 . Κονόμος Ντ., «Επτανησιακός Τύπος 1798-1864. Μονόφυλλα, Φυλλάδια, Εφημερίδες και Περιοδικά» Επτανησιακά Φύλλα 5 (1964) σ.15-17.
21. Baeyens J.P. , Les Francais á Corfou , Αθήνα 1973 , σ.21 επ
22. Ιερεύς Πέτρος-Πολύκαρπος Βούλγαρις . Χρονικό μιας πολιορκίας, 1798-1799. Απόδοση Στ-Κ.Βούλγαρις.
Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας, Αθήνα ,2001.
23. Ταρλέ Ε.Β., «Ο ναύαρχος Ουσακώφ στα νησιά του Ιονίου» Μτφ Κ Χειμαριού , Κερκυραϊκά Χρονικά 9( 1962) σ. 48-96. Mc Knight J., Admiral Uchakov and the Ionian Republic: The Genesis of Russia’s first Balkan Satellite , PhD Thesis University of Wisconsin , 1965 Unpublished σ.19
24. Λούντζης Ερμ., Επτάνησος σ.44 . Μαυρογιάννης Γ., Ιστορία σ. 3-182. Χιώτης Π., Σειράς τ. 3 σ. 730-884.
25. Στο αξίωμα ανήλθαν ο κερκυραίος Σπυρίδων –Γεώργιος κόμης Θεοτόκης και ο ζακύνθιος Αντώνιος κόμης Κομούτος
26. Ερμ., Επτάνησος σ. 131 . Μαυρογιάννης Γ., Ιστορία τα. 2 σ. 168. Χιώτης Π., Απομνημονεύματα τ. 6 σ.
224 επ . Κουρκουμέλης Ν.Κ. « Ο Αντώνιος κόμης Κομούτος , ελληνομαθής Ηγεμών της Επτανήσου
Πολιτείας» Ζάκυνθος Λογοτεχνικό Ιστορικό και Λαογραφικό Ημερολόγιο 2001. Επιμέλεια Δ. Ν.
Μουσμούτης Αθήνα, 2001 σ.229-234
27. Εφημερίδα «Πατρίς» Κέρκυρα, φ. 15 Ιανουαρίου 1849 . Κουρκουμέλης Ν.Κ. ,Κομούτος οπ σ 20-231
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου