Πέμπτη 3 Ιανουαρίου 2013

Το σώμα των ελλήνων ερυθροχιτώνων του Αλεξάνδρου Ρώμα στη Μάχη του Δρίσκου 26-28 Νοεμβρίου 1912.

   Πατρίδα μου, σηκώσου. Ας λάμψει πάλι
   στον αιθέρα ψηλά το μέτωπό σου
   και της Ελευτεριάς θε να προβάλει
   η μέρα και το θείο πρόσωπό σου
   θα λάμπει σαν τον ήλιο της.

   Λ. Μαβίλης «Εις την Πατρίδα


 Στις 28 Νοεμβρίου του 1912, εναντίον της ισχυρά οχυρωμένης από τους τούρκους τοποθεσίας Δρίσκος, πάνω από τα Γιάννενα εμαίνετο η μάχη μεταξύ τούρκων και γαριβαλδινών εθελοντών. Λίγο πιο πίσω , στο σημείο συλλογής των τραυματιών, ξαπλωμένος στο πεζούλι της Αγίας Παρασκευής, με ανοιχτό το κόκκινο αμπέχονο και πρόχειρα  σκεπασμένος με τον καταματωμένο γαλάζιο μανδύα, άφηνε την τελευταία του πνοή  πνιγμένος από το ίδιο του το αίμα, καθώς είχε δεχθεί δυο βολίδες στο πρόσωπο, ο γαριβαλδινός λοχαγός Λορέντζος Μαβίλης. Πάνω του στέκονταν ο εθελοντής  παπά Φώτης, και η εθελόντρια νοσοκόμα  Ασπασία συζ. Ιωάννη  Ράλλη, κόρη του πρώην πρωθυπουργού Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και  ανηψιά του αρχηγού, εμπνευστή και χρηματοδότη των ελλήνων εθελοντών Αλέξανδρου Ρώμα. Πιο πέρα σφίγγοντας τα δόντια από τους πόνους του δικού του τραύματος χαιρετούσε σε στάση προσοχής ο ίδιος ο Αλέξανδρος Ρώμας, μονολογώντας: «Αγαθή η μοίρα σου λοχαγέ Μαβίλη».



Αν και η σκηνή είναι γνωστότατη καθώς αναφέρεται πάντα κι’ από όλους τους βιογράφους του Μαβίλη, η ίδια η περιπέτεια των γαριβαλδινών στην Ελλάδα  παραμένει σε πολλούς ή σε πολλά σημεία άγνωστη, ακόμη και στη Ζάκυνθο γενέτειρα του Ρώμα και πολλών άλλων γαριβαλδινών εθελοντών .
Με την ευκαιρία λοιπόν της συμπλήρωσης ενός αιώνα, θα επιχειρηθεί  εδώ μια σύντομη αναφορά στα γεγονότα.


      Η προσπάθεια συγκρότησης γαριβαλδινών σωμάτων κατά την έναρξη του πρώτου βαλκανικού πολέμου,  έγινε με έγκριση του αρχιστρατήγου διαδόχου Κωνσταντίνου, ταυτόχρονα με την επιστράτευση, στην Ελλάδα και την Ιταλία. Η όλη επιχείρηση δεν ήταν κάτι το άγνωστο στην ελληνική κοινωνία καθώς είχαν προηγηθεί παρόμοιες αποστολές τους στην Κρητική Επανάσταση του 1896 και στον ατυχή πόλεμο του 1897, ενώ γνωστή είναι η διασύνδεση, με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Λομβάρδου, των επτανησίων ριζοσπαστών με τον Giuseppe Garibaldi και το ιταλικό γαριβαλδινό κίνημα (όπως και με τα αντίστοιχα σλαβικά) κατά τη τελευταία φάση του ενωτικού αγώνα. Άλλως τε η προσωπικότητα του Giuseppe Garibaldi,ο πατριωτισμός και  η αγάπη του για την Ελευθερία, η πολυτάραχη ζωή του και ο Φιλελληνισμός του ασκούσαν μια ιδιαίτερη γοητεία στους έλληνες .
      Όμως όπως συνέβη και το 1897, παρά τον ενθουσιασμό που προκάλεσε στην Ιταλία η προκήρυξη  του στρατηγού Ricciotti Garibaldi, γιού του προηγούμενου και συνεχιστή του έργου του, η ιταλική κυβέρνηση με την πρόφαση της τήρησης της ουδετερότητας, στην πραγματικότητα διασφαλίζοντας τα γαιοπολιτικά της σχέδια για την περιοχή,  απαγόρευσε την στρατολογία εθελοντών και εμπόδισε την αναχώρηση εκείνων που το επιχείρησαν. Τελικά ο στρατηγός Ricciotti Garibaldi, με μικρή ομάδα εθελοντών και  τους γιούς του  Peppino και  Ricciotti jr μπόρεσαν να φθάσουν στην Ελλάδα στις 20 Οκτωβρίου 1912 και ενώ ήδη είχε συγκροτηθεί ελληνικό γαριβαλδινό σώμα.  Λίγες ημέρες αργότερα ακολούθησαν και η σύζυγός του Constance με τον μικρότερο γιό του Menotti jr και την θυγατέρα του Annita-Italia.


    Στην Αθήνα πλήθος ενθουσιωδών ελλήνων εθελοντών είχαν τρέξει να ανταποκριθούν στην πρόσκληση που δημοσίευσε ο βουλευτής Ζακύνθου, πρώην υπουργός και  πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Αλέξανδρος  Ρώμας (1863-1914). Ο Ρώμας είχε παλαιότερη εμπειρία συνεργασίας με τους γαριβαλδινούς εθελοντές κατά τη διάρκεια του ατυχούς πολέμου του 1897, όπου μάλιστα τραυματίσθηκε και για την ανδρεία του  προήχθη σε ταγματάρχη επί του πεδίου της μάχης στο Δομοκό. Έκτοτε είχε διατηρήσει θερμές προσωπικές σχέσεις με τον Ricciotti Garibaldi, χωρίς όμως να συμφωνεί πάντα μαζί του.

       Με τη δημοσίευση της πρόσκλησης πάνω από τρεις χιλιάδες εθελοντές πολιορκούσαν καθημερινά την κατοικία του στην Αθήνα  (Πατησίων και Αλεξάνδρας), για να καταταγούν στο ελληνικό γαριβαλδινό  σώμα, μετά την απαλλαγή τους από την στράτευση από τις  στρατολογικές υπηρεσίες για διάφορους λόγους (κυρίως ηλικίας , σωματικής ικανότητας και έλλειψης της ελληνικής υπηκοότητας). Από αυτούς τελικά επελέγησαν για το «Σώμα Ελλήνων Ερυθροχιτώνων» χίλιοι διακόσιοι, οι οποίοι  κατενεμήθησαν σε έξι λόχους.  Ο αριθμός παρέπεμπε στους «χίλιους»  της εκστρατείας του 1860  στη Σικελία, που από σεβασμό στην στρατιωτική παράδοση, οι γαριβαλδινοί  τηρούσαν.  Το σώμα ήταν στρατωνισμένο στο πανεπιστήμιο και εξασκείτο καθημερινά κυρίως στον χώρο των προπυλαίων.  Ως στολή καθορίσθηκε το γαριβαλδινό κόκκινο χιτώνιο με χακί πανταλόνι και ο γαλάζιος επενδύτης. Το πηλήκιο ήταν κόκκινο των αξιωματικών και χακί των οπλιτών. Στους  οπλίτες δόθηκαν από τα εθνικά αποθέματα εξοπλισμός εκστρατείας και μακρύκανα γαλλικά τυφέκια γκρά (Gras 1874) με την ξιφολόγχη και τις βολίδες τους (11 mm), γεγονός που προκάλεσε σχόλια καθώς το όπλο έβγαζε καπνό προδίδοντας τη θέση του μαχητή, όμως δεν υπήρχε τότε η δυνατότητα εφοδιασμού των εθελοντών, όμοια με  του υπόλοιπου στρατού, με  το σύγχρονο  αυστρουγγρικό επαναληπτικό τυφέκιο μάνλιχερ (Mannlicher-Schönauer) . Στους αξιωματικούς παραχωρήθηκαν περίστροφα αξιωματικών του τακτικού στρατού (Mod. 1873 και 1874) .
  Η κοινωνική, μορφωτική και οικονομική κατάσταση των εθελοντών είναι αξιοπρόσεκτη καθώς προήρχοντο  από όλες τις τάξεις της ελληνικής κοινωνίας . Σημειώνεται ότι οι πρώτοι τραυματίες ήταν «… ο λοχίας Μπούχαλης καφεπώλης Αθηνών,  ο δεκανεύς Θωμόπουλος φοιτητής κάτοικος Αθηνών και ο οπλίτης Παπαδημητρόπουλος έμπορος εξ Αχαϊας…» . Βεβαίως μεταξύ των εθελοντών αξιωματικών πολλοί ήταν οι αριστοκράτες και οι προβεβλημένοι αστοί, όπως ο μεσήνιος  λοχαγός  Πεζικού Δημήτριος Μπαρδόπουλος, που είχε διακριθεί στη μάχη του Γρίμποβου το 1897 (γαμβρός επ’ αδελφή του υπουργού εθνικής οικονομίας Ανδρέα Μιχαλόπουλου), ο κερκυραίος βουλευτής ποιητής Λορέντζος Μαβίλης εθελοντής της επανάστασης της Κρήτης και τραυματίας  του πολέμου του 1897, οι επίσης κερκυραίοι , βορειοηπειρωτικής καταγωγής , Αριστοτέλης Τοπάλης και Γεώργιος Γιοβάνης, ο ιθακήσιος Νικόλαος Καρβούνης δημοσιογράφος, οι  ζακύνθιοι Ναθαναήλ Δομενεγίνης πρώην νομάρχης, Διονύσιος-Προκόπιος Μαρτινέγκος διευθυντής τηλεγραφείου και Δημοσθένης Δαπόντες μηχανικός, ο ψαριανός εργοστασιάρχης  Γεώργιος Χατζηκυριάκος, οι αθηναίοι δημοτικοί σύμβουλοι δικηγόρος Τέλλος Πρινόπουλος και Αλέξανδρος Γέροντας, ο ολυμπιονίκης της σκοποβολής , δικηγόρος Ιωάννης Θεοφιλάκης, ο γιατρός  Βασίλειος (Βάσος)  Βέργης και ο εργολάβος Γεώργιος Σκορδαράς, ο πειραιώτης δημοτικός σύμβουλος  δικηγόρος Αλέξανδρος Βραχνός, οι σπαρτιάτες φοιτητές  Λεωνίδας Μελετόπουλος της νομικής και Παναγιώτης Σταθόπουλος της  ιατρικής, οι πολιτευτές Γορτυνίας Θεόδωρος Ματζουράνης και Κορίνθου Αθανάσιος Νοταράς , ο βουλευτής Καλαμπάκας Αλεξάκης Τάκης οι βετεράνοι των κρητικών επαναστάσεων Κωνσταντίνος Γερακάρης πρώην δήμαρχος Ρεθύμνου, πατέρας τεσσάρων στρατευμένων στον πόλεμο γιών, Παναγιώτης Κονδύλης καθηγητής του Αρσακείου και  οι δικηγόροι Ιωάννης Αθανασιάδης, Ίων Κεφαλάς και Ιωάννης Ταμιολάκης, οι μανιάτες γιατροί Γιαννακάκος Ραζέλος (αρχίατρος του σώματος) και Ηλίας Μαυρομιχάλης όπως επίσης  οι ιερείς παπα-Φώτης ως λοχαγός, ιερομόναχος Αγαθάγγελος Καπάκας ως ανθυπολοχαγός και ο ζακύνθιος παπα -Μαρούδας .      

    Όμως ενώ οι γαριβαλδινοί σχεδίαζαν την κατάταξη των υπολοίπων εθελοντών σε δεύτερο σώμα υπό τον Garibaldi, συνέβη στις 24 Οκτωβρίου το ατύχημα της 5ης Μεραρχίας στο Σόροβιτς και διατάχθηκε ο Ρώμας να αναχωρήσει αμέσως για την Μακεδονία. Πριν την αναχώρησή του  το σώμα επιθεωρήθηκε στα προπύλαια  τις 24 από τον Garibaldi και στις 25 Οκτωβρίου από τον πρωθυπουργό και Υπουργό Στρατιωτικών Ελευθέριο Βενιζέλο. Στις 26 αναχώρησε με δυο επιτεταγμένα ατμόπλοια για τον Βόλο στα οποία στο πρώτο επικεφαλής των τριών λόχων ήταν ο Ρώμας  και στο δεύτερο με τους άλλους τρεις ο  Μπαρδόπουλος, που ενεργούσε ως επιτελάρχης. Από το Βόλο οι γαριβαλδινοί μεταφέρθηκαν στη Λάρισα με το τραίνο και στη συνέχεια πεζοπορώντας πέρασαν  το Σαραντάπορο και από εκεί μέσω Ισβόρου και  Κοζάνης στη Σιάτιστα όπου και  εντάχθηκαν  στο απόσπασμα του αντισυνταγματάρχη  Ηπίτη. Στη συνέχεια  εκκαθάρισαν την περιοχή από μονάδες εξοπλισμένων με μάουζερ (mauser)  χωρικών του Μπεκήρ αγά και έφθασαν στα Γρεβενά απ’ όπου συνεχίζοντας την εκκαθάριση,  προωθήθηκαν στο  Μέτσοβο και εντάχθηκαν στα διοικούμενα από τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ματθαιόπουλο τμήματα της στρατιάς Ηπείρου της οποίας  διοικητής ήταν ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Σαπουντζάκης.
Στο μεταξύ στην Αθήνα συγκροτήθηκε το δεύτερο γαριβαλδινό σώμα ελλήνων, βρετανών, ιταλών και άλλων εθελοντών υπό τη διοίκηση του Pepino Garibaldi, με την ίδια συγκρότηση, ενδυμασία και οπλισμό. Το δεύτερο σώμα αναχώρησε για το μέτωπο στις 17 Νοεμβρίου και συνάντησε το πρώτο στο Μέτσοβο στις 20 Νοεμβρίου.
    Στις 24 Νοεμβρίου ο Σαπουντζάκης, για να κάνει αποτελεσματικότερη την πολιορκία των οχυρών του Μπιζανίου, εξέδωσε διαταγή καταλήψεως των Ιωαννίνων και ανέθεσε στον Ρώμα με τους γαριβαλδινούς «…να καταλάβη τον Δρίσκον και τα παράλια της λίμνης..».

Σύμφωνα με δημοσίευμα στην «Εστία» του γαριβαλδινού δημοσιογράφου Νίκου Καρβούνη (αργότερα από τα ιστορικά στελέχη του ΚΚΕ) η προώθηση των τμημάτων έγινε ως εξής : «…Μετά ολιγοήμερον παραμονήν εις το Μέτσοβον, όπου εχιόνιζε διαρκώς και όπου έφθασαν οι έλληνες ερυθροχίτωνες , διανύσαντες παρασάγγας  τόσας , όσας δεν ονειρεύθη , βέβαια, ο μακαρίτης Ξενοφών, συνηντήθησαν με τους ερυθροχίτωνας του στρατηγού Γαριβάλδη και μίαν πρωίαν εξεκίνησαν διά την κατάληψιν του Δρίσκου. Παρήλασαν προ του καταλύματος του γηραιού στρατηγού με την κυματόεσσαν γενειάδα και το πολυδοξασμένο όνομα κατά λόχους, με τας σάλπιγγας ηχούσας, ζητωκραυγάζοντες, ζωηροί, ακμαίοι, εύθυμοι, προαισθανόμενοι τον θρουν των πτερύγων της νέας Δόξης εις το κρυστάλλινον αιθέρα της ηλιολούστου εκείνης χειμερινής πρωίας. Προεπορεύετο έφιππος της πυρίνης φάλαγγος ο Αρχηγός μόλις αποχαιρετίσας τον Γαριβάλδι, αφού εζητωκραύγασεν υπέρ της Ελλάδος και του στρατηγού. «Ιδού μία αρετή των ευσάρκων, δεν μπορούν να φύγουν προ του εχθρού», είπε γελών, γαλλιστί προς τον μειδιώντα στρατηγόν, μόλις ίππευσεν ο Αρχηγός. «Ζήτω ο Αρχηγός Ρώμας ! ηκούσθη βροντώδης ανακραυγή . Την αντελάλησαν τα πάλευκα βουνά του Μετσόβου και ο πύρινος όγκος των ελλήνων γαριβαλδινών εξελίχθη επί της στενωπού που φέρει προς τα Ιωάννινα. Ο κόμης Ρώμας επί κεφαλής . Ας μη παραξενευθούν οι τους τίτλους απεχθανόμενοι έλληνες δια την τιτλοφορίαν αυτήν. Διότι ο κ. Αλέξανδρος Ρώμας , ο άλλοτε προεδρεύσας του Εθνικού Συνεδρίου και υπουργεύσας, όταν φορή τον χιτώνα τον ερυθρόν –και τον φορεί δευτέραν φοράν- είναι ο κόμης Ρώμας, των Ρώμα της ευγενούς Βισέντζας ο άξιος απόγονος, των Ρώμα της γλυκείας Ζακύνθου, ο ευλαβής συνεχιστής του Μουκίου Ρώμα , του Κανδιάνου  «του γενναίου μεταξύ των γενναίων» μαχητού του Χάνδακος ο έκγονος. Οπίσω από τον κόμητα έφιπποι και πεζοί οι υπασπισταί του επιτελείου του, ο Λαυρέντιος Μαβίλης, ο  Ναθαναήλ Δομενεγίνης, ο Αριστοτέλης Τοπάλης,  ο Αλέξανδρος  Γέροντας, ο  Αλεξάκης Τάκης και άλλοι…»
Τα ξημερώματα της 26ης  Νοεμβρίου τρεις λόχοι με τον προαχθέντα για την ανδρεία του σε ταγματάρχη Μπαρδόπουλο, εξασφάλισαν την στενωπό των Λυγκιάδων και κατέλαβαν το τουρκικό στρατόπεδο του Δρίσκου, ενώ οι άλλοι τρεις λόχοι με τον Ρώμα απώθησαν τους τούρκους στην πεδιάδα και συνδέθηκαν με τις επιχειρούσες μονάδες του ελληνικού πεζικού . Οι οχυρωμένοι  εξακόσιοι Τούρκοι του λόφου ετράπησαν σε φυγή, αφήνοντας σκηνές, όπλα και αιχμαλώτους. Κατά το απόγευμα έφθασαν η μονάδα του Garibaldi και τα εθελοντικά σώματα των κρητών οπλαρχηγών Μακρή και Κριάρη. Στο χειρουργείο που είχε οργανωθεί στη μονή Σωτήρος  με τη Ασπασία Ι. Ράλλη-Μαυρομιχάλη, τοποθετήθηκαν για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους η σύζυγος και η θυγατέρα του Garibaldi.


   Την επομένη 27η Νοεμβρίου, οκτώ χιλιάδες τούρκοι με δυο μυδραλιοβόλα και υποστηριζόμενοι από το βαρύ πυροβολικό του νησιού και της Καστρίτσας , επιτέθηκαν εναντίον των ελληνικών θέσεων από την κορυφογραμμή προφήτη Ηλία- Μονή Τζούρας  (όπου ο λόχος Γιοβάνη-Μαβίλη-Τοπάλη) έως τη λίμνη.
Σύμφωνα με την τότε τακτική «έφιπποι και ξιφήρεις» οι αξιωματικοί με πρώτο τον Ρώμα κατεύθυναν την μάχη και απέκρουσαν την επίθεση .Τραυματίσθηκαν όμως οι Μπαρδόπουλος, Βέργης και Σκορδαράς  ενώ στους νεκρούς προστέθηκαν ο πειραιώτης Βραχνός και ο κρητικός οπλαρχηγός Μακρής.
Την 28η Νοεμβρίου οι τούρκοι επανέλαβαν με βιαιότητα την επίθεση με μεγαλύτερες δυνάμεις και υπό την συνεχή κάλυψη του πυροβολικού, καθώς είχαν τοποθετήσει τηλεβόλα και στο χάνι της Λεύκας κοντά στη λίμνη. Παρά την ενίσχυση των ελληνικών δυνάμεων με ένα ορειβατικό πυροβόλο (Schneider-Danglis των 75 χιλ)  και 44 άνδρες οπλισμένους με μάνλιχερ ,  άρχισαν να παρουσιάζονται προβλήματα : πρώτα μεγάλες ελλείψεις σε φυσίγγια, αφού δεν είχε έρθει ακόμη ο εφοδιασμός που είχε ζητηθεί από τα Γρεβενά κι ύστερα σημαντικές απώλειες ιδιαίτερα σε αξιωματικούς. Ο Μπαρδόπουλος ξανατραυματίσθηκε αυτή τη φορά σοβαρά στο πόδι και ο Ρώμας στο χέρι . ΄Ετσι ετέθησαν εκτός μάχης ταυτόχρονα ο Αρχηγός και ο επιτελάρχης. Από τους αμυνόμενους στην κορυφογραμμή προφήτη Ηλία- Μονή Τζούρας, έπεσαν νεκροί οι Μαβίλης, Τοπάλης  και Γερακάρης  και τραυματίσθηκαν σοβαρά ο Γιοβάνης και αργότερα ο Χατζηκυριάκος. Με την αποχώρηση των ελλήνων αρχηγών την διοίκηση ανέλαβε o Pepino Garibaldi.
  Ύστερα από αυτά,  ο συνταγματάρχης Ματθαιόπουλος εκτιμώντας την κατάσταση διέταξε την σύμπτυξη των τμημάτων στο Μέτσοβο. Οι ερυθροχίτωνες απαγκιστρώθηκαν το απόγευμα με εξαιρετική τάξη προς το Χάνι Καμπέρ-αγά και από εκεί προς Πέτρα , μεταφέροντας τους τραυματίες τους . Είχαν χάσει 200 συμπολεμιστές τους αλλά  είχαν αφαιρέσει από την τουρκική δύναμη που υπεράσπιζε τα Γιάννενα περισσότερους από 1400 μαχητές .  Στο Δρίσκο παρέμειναν, αναμένοντας την απελευθέρωση, θαμμένοι οι νεκροί τους: ανάμεσά τους  ο Μαβίλης, ο Τοπάλης , ο Βραχνός , ο Μακρής και ο Γερακάρης, που την παραμονή του θανάτου του είχε πει στον Μαβίλη, καθώς μαζί από ψηλά αγνάντευαν την πόλη και τη λίμνη με το νησί της:  « Τι θαύμα τα Γιάννενα ! Αξίζει κανείς να πεθάνη για να τα πάρη». 

Βιβλιογραφία κατ’ επιλογήν
[…] Ημερολόγιον Σκόκου, τεύχος 29 (1914) σ. 45-48.
Χατζόπουλος Δ., Οι γαριβαλδινοί  και η μάχη του Δρίσκου, εν Αθήναις εκδοτικός οίκος Φέξη,1914
Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο , Γαριβαλδινές αναμνήσεις στην Ελλάδα, Αθήνα 1982.
Κουρκουμέλης Ν.Κ., «Έλληνες και ξένοι εθελοντές στον ελληνο-τουρκικό πόλεμο του 1897» , Ηπειρωτικά Χρονικά, τόμος 43, Ιωάννινα 2009, σ.179-216
Περάνθης Μ., Λορέντσος Μαβίλης, Άπαντα. Αθήνα, 1962.
Luigi Lotti, «Le spedizioni garibaldini in Grecia» Indipendenza e unitá nazionale in Italia ed in Grecia, Φλωρεντία, 1987

(Δημοσιεύθηκε στην επετειακή έκδοση "ΧΡΟΝΙΚΟ"  της εφημερίδας "ΕΡΜΗΣ"  , Ζάκυνθος 31 Δεκεμβρίου 2012 σ.  6-8).



Τετάρτη 7 Μαρτίου 2012

Διδασκαλίαι Στρατιωτικαί .¨Ενας πρώιμος κανονισμός στρατευμάτων της Επτανήσου Πολιτείας (1804)



Ο τακτικός στρατός της Επτανήσου Πολιτείας, σε αντίθεση με το στρατό της «Ελληνικής Πολιτείας» και του «Βασιλείου της Ελλάδος», οργανωτικά ακολούθησε το παραδοσιακό ευρωπαϊκό σχήμα μεταξύ ρωσικού και αυστριακού τύπου. Οι υπεύθυνοι γι' αυτόν δεν φαίνεται να είχαν επηρεαστεί από την αποτελεσματικότητα των αλλαγών του Βοναπάρτη στο γαλλικό επαναστατικό στρατό και του Φρειδερίκου Β', του ονομαζόμενου «Μεγάλου», στο πρωσικό, όπου κυριαρχούσαν τα ισχυρού πυρός ευέλικτα σχήματα.
Αυτοτελείς σχηματισμοί, οι οποίοι θα μπορούσαν να αναλάβουν επιχειρήσεις, δεν υπήρξαν. Το στρατό συγκροτούσαν μονάδες πεζικού, με διοίκηση στοιχείων πυροβολικού, επιπέδου ενισχυμένου τάγματος παραδοσιακών δομών, με τα εξής χαρακτηριστικά: ισχυρή παρέμβαση της πολιτικής εξουσίας στα τακτικά θέματα, χαλαρή αφ' υψηλού διοίκηση με την ευθύνη μεταφερόμενη στα κατώτερα κλιμάκια, αποσπασματική εκπαίδευση καθοριζόμενη από τους τοπικούς διοικητές, άτολμες προσπάθειες εισαγωγής των νέων μεθόδων, ατελή επιμελητεία, εκτελούμενη από τα τμήματα επιπέδου λόχου, μισθοφορικό χαρακτήρα, άρα με έλλειψη συμμετοχής στη στρατολογία (καθολικώς ή μερικώς) του πληθυσμού, γεγονός που επέτρεπε τον έλεγχο σε στρατιωτικές ελίτ και τέλος με πολυσυλλεκτικότητα. Είναι διαπιστωμένο πως η «Επτάνησος Πολιτεία» επέλεγε το στρατιωτικό προσωπικό της από τους επαγγελματίες ενόπλους της ευρύτερης περιοχής με κριτήριο τον επαγγελματισμό και τη χριστιανική πίστη, σε αντίθεση με τους ενεργούντες στρατολογία ιδιώτες, οι οποίοι δεν λάμβαναν πάντοτε υπ' όψη αυτή τη δεύτερη ιδιότητα.
Τα χαρακτηριστικά του Επτανησιακού τακτικού στρατεύματος διαμορφώθηκαν κυρίως από τις πολιτικές τοποθετήσεις των διοικούντων την Πολιτεία. Η αριστοκρατική νοοτροπία και η επιθυμία διατήρησης των δομών του βενετικού παρελθόντος, βρισκόταν σε ευθεία αντίθεση με τις ταχύτατα εξελισσόμενες, εξαιτίας των πολέμων της γαλλικής δημοκρατίας, τακτικές, αλλά και τις νέες θεωρίες για την κοινωνία, το στρατό και τον πόλεμο. Δευτερεύοντα, επίσης, αίτια πρέπει να αναζητηθούν στη δραστηριότητα τοπικών στρατιωτικών ηγετών, οι οποίοι έχοντας αποκτήσει στρατιωτική και πολιτική δύναμη με τη συμμετοχή τους στις επιχειρήσεις για την έξωση των επαναστατικών γαλλικών φρουρών και την καταστολή των αποσχιστικών κινημάτων, επιθυμούσαν να διατηρήσουν την αυθεντία τους στα στρατιωτικά και να ενισχύσουν την πολιτική τους ισχύ. Επιθυμούσαν, δηλαδή η (συνήθως νεόκοπη) στρατιωτική ιδιότητά τους να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής της πολιτικής τους ισχύος.
Παράγοντες αντίρροπους σ'αυτή την κατάσταση δημιούργησαν επαγγελματίες στρατιωτικοί, οι οποίοι κατατάχθηκαν στον επτανησιακό Στρατό αποσπασμένοι στα νησιά από ρωσικές μονάδες, ή προσκεκλημένοι των επτανησιακών αρχών από μονάδες άλλων ευρωπαϊκών στρατών, όπως τα «Μακεδονικά Συντάγματα» του Βασιλείου της Νεαπόλεως. Αν και τα αποτελέσματα των προσπαθειών αυτών των στοιχείων δεν ήταν τελικά τα αναμενόμενα, η συμβολή χους στην εισαγωγή και τη διαμόρφωση κάποιων θεσμών σύμφωνα με τις τοπικές συνθήκες, υπήρξε καθοριστική.
Περίπτωση δάνειας πρακτικής από ξένο στρατό αποτελεί ο δίγλωσσος (ελληνικά-ιταλικά) κανονισμός στρατευμάτων, ο οποίος συντάχθηκε από το Συνταγματάρχη Εμμανουήλ Παπαδόπουλο και τυπώθηκε το 1804 από το Διονύσιο Σαραντόπουλο στο εργολαβικά παραχωρημένο σ' αυτόν κρατικό τυπογραφείο στην Κέρκυρα με τίτλο:
 

«Διδασκαλίαι Στρατιωτικοί Συντεθείσαι παρά του Γενναίου Κυρίου Χιλιάρχου Εμανουήλ (sic) Παπαδόπουλου Οργανιστού των Τακτικών Στρατευμάτων της Επτανήσου Πολιτείας. Επικυρωθείσαι παρά της Γερουσίας και δια προσταγής Αυτής δημοσευθείσαι δια του Τύπου. Εν Κερκύρα. Εις την του Γένους Τυπογραφίαν δια Διονυσίου Σαραντοπούλου Διευθυντού».


«Istruzioni Militari compilate dallo strenuo Signor Colonello Emanuel Papadopulo organizzatore delle truppe regolari della Repubblica Settinsulare Sandite dal Senato e d' ordine suo pubblicate colla stampa. In Corfu. Nella Stamperia Nationale per Dionisio Sarandopulo Direttore».

 


  


 

 Ο Εμμανουήλ Παπαδόπουλος (174; - 1810), ελληνικής καταγωγής αξιωματικός του ρωσικού αυτοκρατορικού στρατού, σπούδασε μηχανικός στην Πετρούπολη με υποτροφία του Τσάρου και κατατάχθηκε στο ρωσικό πεζικό. Υπηρέτησε στο Σύνταγμα «Αικατερίνη Β'», στο οποίο οι Έλληνες αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία, και ακολούθησε το ναύαρχο Ουσακώφ (Fyodor Fyodorovich Uchacow) στην Κέρκυρα, όπου ανέλαβε τη διοργάνωση των τακτικών στρατιωτικών δυνάμεων της Πολιτείας. Ο Χιώτης αναφέρει ότι «συνεργάσθη εις εναπάστασιν Ελλάδος»• η πληροφορία, όμως, δεν έχει διευκρινισθεί. Βέβαιο, πάντως, είναι ότι συνέταξε και άλλο κανονισμό για τις δύο μονάδες Σουλιωτών και Χιμαριωτών που συγκρότησαν οι Ρώσοι στα Επτάνησα, συνεργάσθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια στην άμυνα της Λευκάδας, καθώς αυτός τον αναφέρει στην αναφορά του της 20ης Ιουλίου 1807 (π.η) προς τη Γερουσία με¬ταξύ των προσώπων που έλαβαν μέρος στο συμπόσιο στη θέση «Μαγεμένο», ενώ γνωστή είναι και η σύγκρουσή του με το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και εξ αυτής, η παραίτηση του τελευταίου από τον επτανησιακό Στρατό την 20η Ιουλίου 1807 (π.η.)
Ο Παπαδόπουλος ενεργώντας κατά τη στρατιωτική νοοτροπία της εποχής, συνέταξε γενικό κανονισμό καθηκόντων, έχοντας ως οδηγό αντίστοιχο ρωσικού συντάγματος, ίσως του «Αικατερίνη Β'», στη δύναμη του οποίου ανήκε. Η πρακτική αντιγραφής κανονισμών, μεθόδων αλλά και θεωριών μεταξύ των στρατευμάτων είναι παλαιά, γνωστή, διαχρονική και πλήρως αποδεκτή. Κατά τη συνήθεια και πάλι της εποχής ήταν δυνατό να λειτουργεί ως βοήθημα της διοίκησης χωρίς ιδιαίτερη ισχύ ή να έχει εγκριθεί από τους πολιτικούς προϊσταμένους. Η Επτανησιακή Γερουσία στις 12 Αυγούστου 1804 (π.η) δίδοντας εξαι¬ρετική σημασία σ' αυτόν τον κανονισμό τον περιέβαλε με την ισχύ θεσπίσματος το οποίο και τυπώθηκε αμέσως μετά το κείμενο του Παπαδόπουλου (ελληνικά και ιταλικά αντικριστά στις σελίδες 66-71):
 

«Εις τας 12 Αυγούστου 1804

ΕΙΣ ΤΗΝ ΓΕΡΟΥΣΙΑΝ

Αναγνώσασα την είδησιν του Γενναίου Χιλιάρχου Παπαδόπουλου, οργανιστού του Τακτικού Τάγματος της Πολιτείας, γεγραμμένη εις τας 2 Αυγούστου. Αναγνώσασα την πρότασιν των διδασκαλιών την παρ' αυτού συντεθείσαν και ευνοϊκώς πεμφθείσαν εις την Γερουσία, εις την οποίαν ακριβολογούνται τα χρέη των στρατευομένων απάντων, αρχομένων παρά του απλού στρατιώτου έως του Χιλιάρχου και ευρίσκουσα τας διδασκαλίας ταύτας δια τους στρατευομένους, συμφώνως με τας εννοίας και σκοπούς της Διοικήσεως, διευθυνομένας προσφυώς και επαινέτως, ίνα σχηματίσωσι το πνεύμα, την καρδίαν και την αγωγήν, την στρατιωτικήν των πολιτών των αφιερουμένων εις την ζηλότυπον ταύτην υπηρεσίαν.
Η Γερουσία κατάδηλον ποιούσα την του Γένους ευγνωμοσύνην προς τον Γενναίον Χιλίαρχον, όστις μετά θερμού ζήλου και βαθύτατης γνώσεως εσύνθεσε το δοκίμιον τούτο, εκ του οποίου απαστάπτει απόσον αυτός έτι οίδε να ποιήσει δια την διδασκαλίαν την στερεάν και τακτικήν του στρατού της Πολιτείας.
Θεσπίζει
Πρώτον
: Ότι αι ρηθείσαι διδασκαλίαι να μεταφρασθώσιν Ιταλιστί και να δημοσιευθώσι μετά ταύτα και να πολλαπλασιασθώσι δια του τύπου, εις αμφοτέρας τας διαλέκτους.
Δεύτερον: Ότι ένας αρκετός αριθμός αντιγράφων των διδασκαλιών τούτων, να ήθελε δοθή προς τον Αρχηγόν του Τακτικού Τάγματος, δια να λαβώσιν ούτως όλοι οι Στρατευόμενοι, εις τους οποίους ανήκουσι.
Τρίτον: Ότι αυτός ο Αρχηγός του Τακτικού Τάγματος να ήναι [....] να επαγρυπνή, δια να ήθελαν [.....] οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί [....] και δια μέσω αυτών όλοι οι στρατιώται, τελεσφορήση και δώκη εκείνον τον καρπόν και ωφέλειαν, εις την οποίαν το αξιόχρεον σύγγραμμα του Χιλιάρχου Παπαδόπουλου είναι διωρισμένον. Θέλουσι διωρισθή εις το εξής αι μέθοδοι δια των οποίων η Διοίκησης να μένη βεβαιωμένη δια την προκοπήν, την οποίαν η προσοχή και ο ζήλος των Αξιωματικών της Πολιτείας, θέλει λαμβάνει από τούτας και από τας άλλας παιδείας της αγωγής, εις τας οποίας είναι υποκείμενοι.
Ο εξ Απορρήτων της Επικρατείας θέλει λάβη το βάρος της εκτελέσεως του θεσπίσματος τούτου
Δια Αντίγραφον ομοιόσχημον Ο εξ Απορρήτων της Επικρατείας Κόμης Καποδίστριας»

 


ο κανονισμός είναι διαρθρωμένος στα εξής κεφάλαια:


• Περί διαφορών χρεών εκάστου πολεμικού από απλού στρατιώτου έως Χιλιάρχου (σελ. 5, 6)
Intorno ai differenti doveri di ciascun Militare, comimciando dal semplice Soldato, sino al Colonello (σελ. 7, 8)
• Χρέος του απλού στρατιώτου (σελ. 2-6) Dovere del Semplice Soldato
• Περί Εφρεϊτόρου (σελ. 8-10) Doveri del Quartiere (σελ. 9-11)
• Περί Υπαξιωματικού (σελ. 12-16) Doveri dei Bassi-Uffiziali (σελ. 13-17)
• Περί Φουριέρε (σελ. 18) Doveri del Foriere (σελ. 19)
• Περί Καπτενάρμουσου (σελ. 20-22)
Doveri del Caporale Custode degli Effetti (σελ. 21-23)
• Περί Πατπραπόρτζικου (σελ. 24) Doveri del Porta Bandiere (σελ. 25)
• Περί Φελτφέβελου (σελ. 26-30) Doveri del Sergente Maggiore (σελ. 27-31)
• Περί Αξιωματικών από σημαιοφόρου έως Χιλιάρχου (σελ. 32-36) Dei Doveri Degli Uffiziali, dall' Alfiere sino al Colonello (σελ. 33-37)
• Περί Σημαιοφόρου ήτε Αλφιέρου (σελ. 38-40) Dei Doveri dell' Alfiere (σελ. 39-41)
• Περί Σοτοτενέντου (σελ. 42)
Dei Doveri dell Sottotenente (σελ. 43)
• Περί Υπεκατοντάρχου, ήτε Τενέντου (σελ. 44) Dei Doveri del Tenente (σελ. 45)
• Περί Αδιουτάντου (σελ. 46-48)
Dei Doveri dell' Ajutante (σελ. 47-49)
• Περί Εκατοντάρχου ήτε Καπιτάνου (σελ. 50-54) Doveri de Capitano (σελ. 51-55)
• Περί Ταξιάρχου, ήτε Μαϊόρου (σελ. 56-58) Doveri del Maggiore (σελ. 57-59)
Περί Χιλιάρχου (σελ. 60-64) Doveri del Colonello (σελ. 59-63)
 






0 Κανονισμός καθόριζε ότι τον τακτικό στρατό της Πολιτείας τον αποτελούσαν στρατιωτικές μονάδες των ομόσπονδων κρατών-νησιών με την εξής συγκρότηση: «Χιλιαρχία» (Reggimento), αποτελούμενη από μια έως τέσσερις εκατονταρχίες και διοικούμενη από «Χιλίαρχο» (colonello), με υποδιοικητή «Ταξίαρχο ή Μαϊόρο» (Maggiore) και διαγγελέα «αγιουτάντε» ( ajutante), που ήταν δυνατό να έχει τον βαθμό του «σημαιοφόρου» (alfiere), του «σοτοτεντέντε» (sottotenente) ή του «υπεκατόνταρχου» (tenente). Κάθε εκατονταρχία είχε τέσσερα τμήματα (ατσίονες, καποράλστβα) των τριών ομάδων (στίχων) των δέκα ανδρών (περίπολοι, πατρούλια). Σε κάθε τμήμα επικεφαλής ήταν ένας κατώτερος αξιωματικός (σημαιοφόρος, σοτοτενέντε, υπεκατόνταρχος) με βοηθό έναν υπαξιωματικό (σερτζέντες, ποδ-πραπόρτζικος, φουριέρης, καπτενάρμουσος). Ένας υπαξιωματικός προερχόμενος από τους ευγενείς ήταν ο σημαιοφόρος, ένας άλλος υπαξιωματικός, απαλλαγμένος από κάθε άλλη υποχρέωση, εκτελούσε καθήκοντα οικονομικού και εφοδιαστή, ένας τρίτος καθήκοντα διαγγελέα-συνδέσμου του εκατόνταρχου, ενώ, τέλος, ένας τέταρτος ήταν «φελτφέβελος». Πρόκειται για τον ανώτερο υπαξιωματικό ο οποίος χαρακτηρίζεται ως «η δεξιά χειρ του εκατοντάρχου, η ψυχή της εσωτερικής ευταξίας της εκατονταρχίας». Για λόγους οικονομίας ο κανονισμός προέβλεπε να υπάρχουν 8 υπαξιωματικοί αντί των 10 που απαιτούσε η ρωσική οργάνωση. Μεταξύ στρατιωτών και υπαξιωματικών και από ένας σε κάθε στίχο (δώδεκα σε κάθε εκατονταρχία) παρεμβάλονταν οι εφρεϊτόροι (quartieri). Αυτοί επιλέγονταν από τους «πλέον άξιους, πρόθυμους, γεγυμνασμένους και χρηστοήθεις στρατιώτας» και ήταν οι βοηθοί των υπαξιωματικών. Από τους καλύτερους «εφρεϊτόρους» επελέγονταν οι υπαξιωματικοί, εκτός εάν ήταν ευγενείς, οπότε μετά από τρίμηνη θητεία ως απλοί στρατιώτες με «χρηστή πολιτεία» καταλάμβαναν μια από τις θέσεις των υπαξιωματικών.

Η επιχειρούμενη με τον κανονισμό διοργάνωση των τακτικών στρατιωτικών μονάδων της Επτανήσου Πολιτείας από ελληνικής καταγωγής ρώσο αξιωματικό, εκτός της μετάγγισης ρωσικού στρατιωτικού πνεύματος, νοοτροπίας και αντιλήψεων, υποχρεωτικά συνεπάγεται μεταφορά των σχετικών στρατιωτικών θεωριών τακτικής και στρατηγικής, όπως άλλωστε και εξοπλισμού και εξαρτήσεως. Εάν αυτό τελικά ολοκληρωνόταν, τα αποτελέσματα για τον επτανησιακό στρατό, που αποτελεί σε πολλά προπομπό του νέου ελληνικού στρατού, όπως αυτός οργανώθηκε κατά την καποδιστριακή περίοδο, θα ήταν καθοριστικά και δύσκολα ανατρεπτά. Ο αυτοκρατορικός ρωσικός στρατός ήταν οργανωμένος και εκπαιδευμένος για ανεπτυγμένα πεδία, για μεγάλους χώρους συγκρούσεων και είχε αναλόγως αναπτύξει και εφαρμόσει τις θεωρίες και το στρατιωτικό του δόγμα. Αυτό, όμως, δεν ήταν δυνατό να προσαρμοσθεί πρώτα απ' όλα στον κατατμημένο επτανησιακό χώρο και ύστερα στον υπόλοιπο ελληνικό, με το ιδιότυπο γεωγραφικό ανάγλυφο. Ύστερα, οι προμήθειες σε στρατιωτικά υλικά ιδιαίτερα σε βαρύ οπλισμό και πυρομαχικά, θα έπρεπε να εξαρτηθούν από τα ρωσικά εργοστάσια, τα οποία και μακριά ήταν κα τα δρομολόγια για αυτά εύκολα απαγορεύονταν, όποτε οι απώλειες σε υλικό κατά τη διάρκεια ενός αγώνα δεν ήταν εύκολα και άμεσα αναπληρώσιμες. Επίσης, ο αυτοκρατορικός ρωσικός στρατός εξ αιτίας των καινοτομιών που εισήγαγε ο τσάρος Αλέξανδρος Β', πέρασε βαθύτατη κρίση επηρεάζοντας τις δομές του, γεγονός που δεν άφησε ανεπηρέαστους τους στρατούς που τον ακολουθούσαν. Τέλος, θα χανόταν η μεγάλη ευκαιρία να εφαρμοσθούν οι γαλλικές στρατιωτικές θεωρίες για τον ταχύ και ευπροσάρμοστο ελιγμό, οι οποίες είχαν ανατρέψει τις μέχρι τότε στρατιωτικές αντιλήψεις, και που με τόση επιτυχία εφάρμοσαν μεγάλοι πολέμαρχοι της ελληνικής επανάστασης, που είχαν την τύχη να εκπαιδευτούν σε τακτικές μονάδες ευρωπαϊκών στρατευμάτων.
Παρόλα αυτά, η αξία του κειμένου του κολονέλου Παπαδόπουλου είναι μεγάλη και ως πρώιμος κανονισμός ελληνικών στρατευμάτων πρέπει να καταλάβει τη πραγματική του θέση στην ιστορία της εκπαίδευσης και της οργάνωσης του νέου ελληνικού στρατού.
Η «Επτάνησος Πολιτεία» (Repubblica Settinsulare, 1800-1807), το πρώτο νέο ελληνικό κράτος στον εθνικό χώρο, αναγνωρίσθηκε ως ομοσπονδιακή δημοκρατία με τη ρωσοτουρκική συνθήκη της 9/21 Μαρτίου 1800, με την εγγύηση του Τσάρου και την επικυριαρχία του Σουλτάνου. Ήταν φόρου υποτελής στον δεύτερο και είχε σύνταγμα, στρατό, σημαία και διπλωματική εκπροσώπηση. Με τη συνθήκη της 5ης Νοεμβρίου 1815 (ν.η.) μετονομάστηκε σε «Ενωμένα Κράτη των Ιονίων Νήσων» (Stati Uniti Delle Isole Jonie,1816-1864) και τοποθετήθηκε υπό την προστασία των Βρετανών Βασιλέων. Το προτεκτοράτο ενώθηκε με την ελεύθερη Ελλάδα στις 21 Μαίου 1864.
 






Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου 2012

ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΕΝΟΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΑ Φρειδερίκος Νόρθ , 5ος κόμης του Γκίλφορντ ( Frederick North, 5th Earl of Guilford )

Συμπληρώθηκαν διακόσια χρόνια από τη δεύτερη περιοδεία στην περιοχή, του πολύγλωσσου περιηγητή και συλλέκτη αρχαιοτήτων και χειρογράφων βρετανού φιλέλληνα, που έμεινε στην εθνική μνήμη ως «Ο λόρδος Γκίλφορντ». Πρόκειται για τον Φρειδερίκο Νόρθ, 5ο κόμη του Γκίλφορντ (7 Φεβρουαρίου 1766 – 14 Οκτωβρίου 1827, Frederick North, 5th Earl of Guilford), τον γνωστό έως το 1817, που κληρονόμησε τον τίτλο του “Earl”, ως « the Honourable Frederick North », νεότερο γιο του πρωθυπουργού Frederick North, 2nd Earl of Guilford (1732-1792, κατά την πρωθυπουργία του οποίου, 1770-1782, έγινε ο πόλεμος της αμερικανικής ανεξαρτησίας ).

( το αρχικό βιβλιόσημο -ex libris- ως North )


Με τη Ζάκυνθο, εκτός των κοινωνικών σχέσεων που δημιούργησε η κατά περιόδους παραμονή του, τον συνδέουν και σχέσεις φιλίας, προστασίας και συνεργασίας με τη λόγια κοινότητα. Υπήρξε προστάτης του Ανδρέα Κάλβου, του Στυλιανού Σπαθή, του Γεώργιου Θεριανού, του Νικογιώργου Κοκκίνη (αργότερα μητροπολίτη Ζακύνθου Νικόλαου), του Νικόλαου Μαδρικάρδη, του Σπυρίδωνα Ρωσόλυμου, του Σπυρίδωνα Γαρζώνη, του Σπυρίδωνα Μονδίνου, του Δημήτριου Μακρή, του Γεώργιου Τσουκαλά, του Σπυρίδωνα Σκούρτα, του Δημήτριου Κονιτόπουλου, του Παναγιώτη Φουρτούνη , του Διονύσιου Βαρότση, του Σπυρίδωνα Σιδηροκαστρίτη, του Γεώργιου Βαρβία, του Νικόλαου Κούρτη, του Κωνσταντίνου Σπαθή, του Νικόλαου Γούστη αλλά και φίλος και αλληλογράφος του Διονυσίου Σολωμού, του ηγουμένου της Σκοπιώτισας Κωνσταντίνου Λογοθέτη, του Διονύσιου Βούλτζου, και του Παύλου Μερκάτη . Καταχρηστικά στους ευεργετημένους από τον Γκίλφορντ ζακύνθιους πρέπει να προστεθεί και ο Γκαετάνο Γκρασέτι , δεύτερος σύζυγος της Αδελαϊδας Καρβελλά , της υποτιθέμενης “Donna Velata”, ο οποίος κατέλαβε τη θέση του καθηγητή στην Ιόνιο Ακαδημία χάρις στη μεσιτεία του Διονυσίου Σολωμού , που υπήρξε παράνυμφος στο γάμο τους.
Μετά τις σπουδές του, ο Γκίλφορντ εκπροσώπησε στη Βουλή των Κοινοτήτων το Banbury από το 1792 έως το 1794 και στη συνέχεια ανέλαβε τα δημόσια αξιώματα του γραμματέα του Αντιβασιλέα της Κορσικής, sir Gilbert Elliot
(1795-1796) και του πρώτου Κυβερνήτη της Κεϋλάνης (1798-1805) . Περιόδευσε στην Ευρώπη και στην Μέση Ανατολή μένοντας μεγάλα διαστήματα στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Μελέτησε ιδιαίτερα τον ελληνορθόδοξο κόσμο και το 1791 στην Κέρκυρα, ασπάστηκε την Ορθοδοξία και έλαβε το όνομα Δημήτριος .´Εγινε επίσης μέλος διαφόρων ευρωπαϊκών ακαδημιών και Πρόεδρος της «Φιλομούσου Εταιρείας των Αθηνών» (1814).

( The Honourable Frederick North , by Huge Douglas Hamilton ci. 1793 )

Ίσως κατά την πρώτη περιήγησή του στην περιοχή (1791-2), δηλαδή πολύ πριν τους σχετικούς πειραματισμούς των γάλλων δημοκρατικών, ή κατά τις επόμενες περιηγήσεις (1810-1813), να οραματίστηκε την ίδρυση ενός ανώτερου εκπαιδευτηρίου στον χώρο των νησιών του Ιονίου με το οποίο θα ανακαλούνταν στην πατρική γη οι κλασικές σπουδές και η Ελλάδα θα επανακτούσε την αρχαία λάμψη της . Αυτό το όραμα καθόρισε όλη τη ζωή του . Έτσι όταν μετά τον θάνατο και του δευτερότοκου αδελφού του κληρονόμησε τον πατρικό τίτλο και την περιουσία ( περίπου 11.000 στερλίνες λίρες τον χρόνο), αυξάνοντας τις πολιτικές και οικονομικές του δυνατότητες, επικέντρωσε τις προσπάθειές του στην ενίσχυση της παιδείας στον ελληνικό χώρο, στην οικονομική ενίσχυση εκείνων που επιθυμούσαν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους και στην προσέλκυση προσωπικοτήτων, που είτε μεμονωμένα είτε μέσω επιστημονικών συσσωματώσεων ( όπως η Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών και η «βρετανική» Ακαδημία της Ζακύνθου) θα δημιουργούσαν προϋποθέσεις στήριξης ενός τέτοιου ιδρύματος.
Μετά την εγκατάσταση των βρετανών στην περιοχή, την ίδρυση του βρετανικού προτεκτοράτου «Ενωμένα Κράτη των Ιονίων Νήσων - Stati Uniti Delle Isole Jonie» (1815) και την παραχώρηση του Συντάγματος του 1817, άλλαξε τακτική και πλέον είτε προσέφερε υποτροφίες σε διακεκριμένους Έλληνες που σπούδαζαν σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια ( Κ. Ασώπιος , Θ. Φαρμακίδης, Χρ. Φιλητάς, Ν. Μανιάκης, Ι. Χρόνης, Δ. Σχοινάς, Σπ. Τρικούπης κ.α. ) , είτε προσέλκυε προσωπικότητες που ήδη είχαν ολοκληρώσει τις σπουδές τους και ασχολούντο με την εκπαίδευση (Α. Κάλβος, Στ. Σπαθής , Θ. Αχιλλέας, Α. Ψαλίδας, Α. Πολίτης κ.α.) .
Πριν τον Μάιο του 1819 απέσπασε από τον πρίγκιπα της Ουαλίας - αντιβασιλέα Γεώργιο και τον υπουργό πολέμου και αποικιών Λόρδο Μπάθερστ ( Henry 3rd Earl Bathurst) την διαβεβαίωση ότι θα του ανατεθεί η ίδρυση του προβλεπόμενου, από το άρθρο 23 του Συντάγματος 1817 , Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα, γεγονός που επικυρώθηκε με τη απονομή τον Ιανουάριο/Φεβρουάριο 1820 του τίτλου « Αρχων , Chancellor of the project University » και του Μεγαλοσταύρου του Τάγματος των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου. Ύστερα από αυτά στις 25 Μαρτίου 1820 νη η Ιόνιος Γερουσία με πρόταση του Λόρδου Ύπατου Αρμοστή αντιστράτηγου Σερ Τόμας Μαίτλαντ ( Lord High Commissioner Lt General sir Thomas Maitland ), όρισε τον Γκίλφορντ « Αρχοντα » της εκπαίδευσης , ουσιαστικά άμισθο συντονιστή όλης της δημόσιας εκπαίδευσης και όχι μόνο του πανεπιστημίου.

( Ελληνικό, νεότερο χαρακτικό,περιοδικό "Ελληνική Δημιουργία" αρ 31/1949 )


Η ανάμειξη του Γκίλφορντ στα ελληνικά εκπαιδευτικά είναι υποδειγματική περίπτωση των αποτελεσμάτων της γοητείας των κλασικών σπουδών . Απόφοιτος του Ήτον και της Οξφόρδης είχε ανδρωθεί στο κλίμα του λεγόμενου «βρετανικού διαφωτισμού». Με τις περιοδείες του όμως είχε δημιουργήσει τις δικές του θεωρίες. Πέραν του θερμού φιλελληνισμού του , που τον προέτρεπε να δηλώνει ότι είναι «΄Ελλην και όχι Φιλέλλην» και τον έκανε ενθουσιωδώς αποδεκτό από τους Έλληνες, ο Γκίλφορντ διέθετε και την πρωταρχική ύλη για την ανάληψη ενός τόσο σοβαρού εγχειρήματος: πολιτικές προσβάσεις, τεράστια περιουσία, διοικητικές και οργανωτικές ικανότητες, ήθος και ευγενικό χαρακτήρα .

Ο Γκίλφορντ ως ΄Αρχων του Πανεπιστημίου ( British National Gallery)

Μετά από πολλές αντιξοότητες, που προέβαλε το προτεκτοράτο και προσωπικά ο Μαίτλαντ, ο Γκίλφορντ οργάνωσε τη δημόσια εκπαίδευση του Ιονίου Κράτους δημιουργώντας τρεις κύκλους εκπαιδεύσεως : Κατώτερης , Μέσης και Ανώτατης . Στην κατώτερη, που παρακολουθούσαν αγόρια και κορίτσια σε όλα τα μεγάλα χωριά και τις πόλεις , εισήγαγε το αλληλοδιδακτικό σύστημα διδασκαλίας των Bell και Langaster, όπως το εναρμόνισε στις ελληνικές ανάγκες ο συνεργάτης του Αθανάσιος Πολίτης. Στη Μέση δημιούργησε οκτώ «δευτερεύοντα» σχολεία στις πρωτεύουσες των νησιών και το Ληξούρι . Στην Ανώτατη λειτούργησε πανεπιστήμιο, την « Ιόνιο Ακαδημία» ( το πρώτο ευρωπαϊκού τύπου στην Εγγύς και Μέση Ανατολή) με τέσσερεις σχολές: Θεολογίας, Νομικής, Ιατρικής και Φιλοσοφίας, μετακαλώντας να διδάξουν οι παλαιοί υπότροφοί του: Ι. Καραντινός , Ν. Πίκκολος, Κ. Ασώπιος , Θ. Φαρμακίδης, Χρ. Φιλητάς, Γ. Θεριανός, Ν. Μανιάκης, Γ. Ιωαννίδης, Ι. Λουζινιάν, Α. Πολίτης, Α. Κάλβος, Στ. Σπαθής, Κ. Τυπάλδος - Ιακωβάτος , Π. Καρούσος, Στ. Μαράτος, Ι. Αριστείδης, Γ. Τουρλινός, Στ. Πυλαρινός, Γ. Σορδίνας. Παράλληλα οργάνωσε εποπτευόμενα από το πανεπιστήμιο ιδρύματα: την Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη ( με υπεύθυνο τον Ανδρέα Παπαδόπουλο-Βρετό ) , τον Βοτανικό Κήπο ( με υπεύθυνο τον Στυλιανό Σπαθή ), την Δημόσια Σχολή των Ωραίων Τεχνών ( με υπεύθυνο τον Παύλο Προσαλέντη ) και την Σχολή Αρχιτεκτονικής και Καλλιγραφίας ( με υπεύθυνο τον Αντώνιο Βίλλα ). Επίσης λειτούργησε το Φοιτητικό εστιατόριο και τα Φροντιστήρια ξένων γλωσσών.
Η παράταξη στην Σπιανάδα για την τελετή εγκαινίων της Iονίου Ακαδημίας την 17/29 Μαίου 1824. Χαρακτικό που τυπώθηκε στην Κρατική Εφημερίδα(Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Jonie, no 335/1824)

Ο Γκίλφορντ είχε αποκτήσει μια προσωπική μεγάλη συλλογή βιβλίων , εντύπων και χειρογράφων. Αυτά τα κατέθεσε στην Ακαδημία ώστε με δωρεές ελλήνων και φιλελλήνων και την υπάρχουσα στην Κέρκυρα από την περίοδο της Επτανήσου Πολιτείας «Βιβλιοθήκη του Γένους» να δημιουργηθεί μια μεγάλη Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη. Υπεύθυνο για την καταλογογράφιση και την έκδοση των χειρογράφων όρισε τον Ανδρέα Κάλβο. Μετά το θάνατό του, η βιβλιοθήκη χάρις στον αρμοστή σερ Φρέντερικ Άνταμ ( Lt.General sir Frederick Adam), που δεν τήρησε τις διατάξεις της διαθήκης του Γκίλφορντ, παραδόθηκε στους αντιπροσώπους του κληρονόμου του «Άρχοντα» (ανεψιού του από την αδελφή του) κόμη Σέφιλντ (George Holroyd, 2nd Earl of Sheffield), ο οποίος την πούλησε στο Λονδίνο σε επτά δημοπρασίες μεταξύ των ετών 1828 και 1835. Ένα μεγάλο μέρος από αυτά, ευτυχώς, αγόρασε το Βρετανικό Μουσείο και σήμερα είναι στη διάθεση των ερευνητών.
Το βιβλιόσημο (ex libris) του Λόρδου Γκίλφορντ ως "Άρχοντος της Ακαδημίας"


Η προσωπική ακτινοβολία του Γκίλφορντ , η φήμη της σοφίας των καθηγητών , οι κώδικες συμπεριφοράς του προσωπικού, η διδασκαλία στην νέα ελληνική γλώσσα ( την οποία θερμά υποστήριξε με αναφορά του στην απαρτιζόμενη από έλληνες Ιόνιο Γερουσία) και η αρχαιοπρεπής πανεπιστημιακή αμφίεση , παρά τα βρετανικά σχόλια που προκάλεσαν κύκλοι της υπαλληλίας του προτεκτοράτου, έδωσαν κύρος στο ιονικό πανεπιστήμιο και οργάνωσαν τις βάσεις μιας ξεχωριστής στον ευρωπαϊκό χώρο πανεπιστημιακής κοινότητας. Χάρις στους χειρισμούς του Γκίλφορντ τα έντονα ελληνορθόδοξα χαρακτηριστικά της πλησίαζαν τις διαμορφωμένες ευρωπαϊκές πρακτικές , προοιωνίζοντας μια αρμονική συνύπαρξη και μια λαμπρή εξέλιξη . Η ιστορική προσέγγιση αυτών των δυο παραγόντων στο Πανεπιστήμιο της Κέρκυρας, συνδέεται ευθέως με τον ιδρυτή του , η παρουσία του οποίου εκτάθηκε πέραν των εκπαιδευτικών και σε κοινωνικά και πολιτικά επίπεδα, παρήγαγε πρότυπα συμπεριφοράς με κύρια στοιχεία τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία και δόμησε την νοοτροπία μιας μεγάλης κοινωνικής ομάδας. Η ομάδα αυτή πολύ σύντομα αναπροσδιόρισε τις πνευματικές , κοινωνικές και πολιτικές παραμέτρους των κοινωνιών των νησιών σε κατευθύνσεις έντονα εθνικές και πατριωτικές.
Οι ολοκληρωτικές αλλαγές, που είχαν ως πρώτο στόχο τον ελληνικό χαρακτήρα του ιδρύματος και η οπισθοδρόμηση, που ακολούθησαν τον θάνατο του Γκίλφορντ, όπως επίσης και οι δυνατότητες που δόθηκαν στην Προστασία για την αναδιατύπωση του αρχικού της ερωτήματος κατά πόσο ( της ) είναι χρήσιμο το Ελληνικό Ιονικό Πανεπιστήμιο, είναι οι ισχυρότερες αποδείξεις για την αξία της παρουσίας του Γκίλφορντ στο Αρχοντείο της Ιονίου Ακαδημίας και την ελληνικότητα των προθέσεών του. Οι αντιρρήσεις του Προτεκτοράτου για τη λειτουργία ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος όπως το ήθελε ο Γκίλφορντ, συνοψίζονται στις απόψεις του αρμοστή Ανταμ «…όλες οι επιδιώξεις του είναι ελληνικές και δεν υπάρχει τίποτε σε ολόκληρο το ίδρυμα, το οποίο να ενισχύει στο ελάχιστο, είτε να βελτιώνει, τις σχέσεις μεταξύ των προστατευομένων και της προστάτιδας δύναμης…»
Σήμερα η μνήμη αυτού του μεγάλου ανδρός τιμάται στην Κέρκυρα με έναν κεντρικό δρόμο , τον μαρμάρινο ανδριάντα που έχει στηθεί στον δημοτικό ανθώνα και τα πορτρέτα του στην Αναγνωστική Εταιρία και στο νέο «Ιόνιο Πανεπιστήμιο» ( οι δυο προτομές και το πορτρέτο που υπήρχαν στην παλαιά Ιόνιο Ακαδημία καταστράφηκαν από τον εμπρησμό της 14ης Σεπτεμβρίου 1943, που προκάλεσε η αεροπορική επιδρομή της Luftwaffe) . Στο επιστημονικό τοπίο εκτός των εργασιών των κυριών Βασιλικής Μπόμπου-Σταμάτη και Ελένης Τσουγκαράκη, η Αναγνωστική Εταιρεία έχει εκδώσει με επιμέλεια της κυρίας Δάφνης Κυριάκη το «Κερκυραϊκό Αρχείο Guilford», δηλαδή τον κατάλογο των εγγράφων που αγόρασε επί προεδρίας Κων. Νικολάκη-Μούχα σε πλειστηριασμό στο Λονδίνο. Στην «ευδαίμονα Ζάκυνθο», όπου συστηματικά τα μνημεία βεβηλώνονται και τα ονόματα των δρόμων κακοποιούνται, ευτυχώς δεν υπάρχει προς τιμήν του ούτε δρόμος ούτε μνημείο .

Κέρκυρα . Δημοτικός Ανθώνας.O ανδριάντας.

( ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΕΝΘΕΤΟ "ΕΠΙΛΟΓΕΣ" ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΕΡΜΗΣ" ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΤΗΝ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 3 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2012 )

Κυριακή 22 Ιανουαρίου 2012

ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΑ ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΦΛΑΜΙΝΙΟ ΛΟΛΛΙ ( FLAMINIO LOLLI )

(Tου οικοδεσπότη του Διονύσιου Σολωμού στην Κέρκυρα )



Στην αλληλογραφία του με τον αδελφό του Δημήτριο το 1832, ο εγκατεστημένος στην Κέρκυρα από τα τέλη του 1828 Διονύσιος Σολωμός , γράφει ,πολύ ευχαριστημένος, πως εγκατέλειψε το ξενοδοχείο και πλέον μένει σε ένα σπίτι στο πιο υγιεινό μέρος της πόλης , με απέραντη θέα στη θάλασσα . Κι’ ακόμα μαζί με άλλες πληροφορίες για το σπίτι και τα έπιπλα δηλώνει την εκτίμησή του για τον ιδιοκτήτη του σπιτιού που νοίκιασε : «…Ο οικοδεσπότης μου είναι ο δόκτωρ Λόλης εκ Μιράνδολας. Οι τέσσαρες δοκιμαστικοί μήνες με βεβαιούν ότι δεν δύναμαι να είμαι καλλίτερα. Είναι άνθρωπος των γραμμάτων , ιδίως των Λατινικών και εκείνον το οποίο περισσότερο ενδιαφέρει , είναι άνθρωπος πραγματικώς τίμιος...».(1)
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ενώ λίγο αργότερα , στις 24 Νοεμβρίου 1833, για άγνωστο λόγο, ο Σολωμός εγκατέλειψε αυτό το σπίτι για να μείνει στο κέντρο της πόλης «…άλλαξα σπίτι , πάνε τώρα δυο μήνες , τώρα μένω ανάμεσα στην Αστυνομία και τη Μητρόπολη...».(2) Σύντομα έφυγε και από εκεί (κατά τους Λευθεριώτη και Πιέρη το 1836 ) (3) και ξαναγύρισε στο σπίτι του Λόλλι στα «μουράγια» (κατά τον Πιέρη στο σημερινό Μουσείο Σολωμού της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών ). Εκεί έζησε και δημιούργησε τα υπόλοιπα χρόνια έως το θάνατό του στις 9/21 Φεβρουαρίου 1857.

Ο οικοδεσπότης του Σολωμού Φλαμίνιο Λόλλι ( Flaminio Lolli, 1797-1862 ) , δεν ήταν κάποιος τυχαίος άνθρωπος που απέσπασε την εμπιστοσύνη του Ποιητή με την λογιοσύνη και την τιμιότητά του. Ήταν ένας σπουδαίος λόγιος ιταλός πρόσφυγας από τη Μιράντολα , που είχε κατακτήσει την κερκυραϊκή κοινωνία με τις γνώσεις και το ήθος του. Στην Κέρκυρα κατέφυγε με άλλους συμπατριώτες και ομοϊδεάτες του τις 5 Απριλίου 1831 , μετά την λήξη του επαναστατικού κινήματος του 1830 . Για την επαναστατική του δράση και τη συμμετοχή του στο επεισόδιο Menotti , με τον αδελφό του Ιππόλυτο φυλακίστηκε από τη δουκική αστυνομία και ερήμην καταδικάστηκε σε θάνατο με απαγχονισμό (6 Ιουνίου 1837). Για τους αγώνες τους αυτός και ο αδελφός του, που τελικά έχασε τη ζωή του στη φυλακή , τιμώνται από τους Ιταλούς ως « Μάρτυρες της Ιταλικής ανεξαρτησίας»
Αν και στο επάγγελμα ήταν νομικός , στην Κέρκυρα έζησε παραδίδοντας μαθήματα ιταλικής και λατινικής φιλολογίας. Μάλιστα οι δημοσιευμένες φιλολογικές μελέτες του τον καθιέρωσαν αμέσως ως έναν από τους γνωστότερους ιδιωτικούς δασκάλους της άρχουσας τάξης . Με αυτό τον τρόπο γρήγορα κατέλαβε θέση μεταξύ των λογίων της κερκυραϊκής κοινωνίας .
Δημοσίευσε ποιήματα στην Κρατική Εφημερίδα (Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Jonie ) όπως : τον Φεβρουάριο του 1836 σονέττο για τον θάνατο του γλύπτη Παύλου Προσαλέντη και το Φεβρουάριο 1837, δυο σονέττα για την κερκυραία σοπράνο Έλενα ΄Αγκρη ( Elena Angri 1824-1886 ), που κατέκτησε το κερκυραϊκό μουσικόφιλο κοινό . Συνεργάστηκε με το περιοδικό “Album Jonio”, που από το 1841 εξέδωσε στην Κέρκυρα άλλος ιταλός πρόσφυγας , ο Severiano Fogacci. Δημοσίευσε επίσης και άλλα κείμενα όπως ήταν η νεκρολογία της Αιμιλίας κόμησσας Ροδόσταμου τον Δεκέμβρη του 1847 ( για την οποία ο Σολωμός έγραψε το γνωστό σονέττο ) και η άλληλογραφία του με τον Ερμάννο Λούντζη τον Νοέμβριο - Δεκέμβριο 1847. Κυκλοφόρησε την πρωτοχρονιά του 1844 τη συλλογή : “ La Strenna del 1844. miscellanea di versi , e di prose del dr Flaminio Lolli. Corfú nella Tipografia del Governo.1844”.
Επιστρέφοντας στην Ιταλία , τύπωσε το 1854 τη ποιητική συλλογή “Saggio di versi» καθώς επίσης : το 1855 το “ I miei sette salmi di penitenza versi di F.L.”, το1856 το “ Cinquante epigrafi sepolcrali e una canzone al cimitero» και το 1862 λίγο πριν το θάνατό του το “Serie di mille vocaboli vernacoli Mirandolesi fatti Toscani da F.L. Mirandola”. (4)
Η κινητικότητά του στην κερκυραϊκή κοινωνία υπήρξε εντυπωσιακή ,καθώς είχε τη δυνατότητα να κινείται με άνεση σε όλους τους χώρους , ελληνικούς και βρετανικούς , πολιτικούς και φιλολογικούς , χωρίς να επιρρεάζεται από τα στεγανά που πολλές φορές δημιουργούνται στις επτανησιακές κοινωνίες.
Ενδεικτικό είναι το ότι σε λεύκωμα αυτογράφων της οικογένειας Πιέρη που κατείχε η Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας , καταχώρησε ποίημά του με το τίτλο « Ιl giorno delle Palme del 1846-Η Κυριακή των Βαϊων του 1846». Στο ίδιο όμως λεύκωμα , ποιήματα γράφουν επίσης και οι Δημήτριος Αρλιώτης ( Σεπτέμβρης 1831), Ανδρέας Κάλβος ( Σεπτέμβρης 1831 ) και Μάριος Πιέρης ( 26 Μαίου1838 ), άτομα που ανήκαν σε διαφορετικές πολιτικές και φιλολογικές ομάδες.(5) Πρόσφατα μάλιστα αποδείχτηκε και η ιδιότητά του ως ελεύθερου τέκτονα και η συμμετοχή του στο φιλοσοφικό εργαστήριο της κερκυραϊκής τεκτονικής στοάς "Ο Φοίνιξ" .(6)
Για αυτή τη σημαντική προσωπικότητα , που συνδέθηκε με τους δυο μεγάλους ποιητές Σολωμό και Κάλβο, είχαν ξεχαστεί πολλές πληροφορίες και φυσικά δεν υπήρχε καμιά απεικόνισή του.
Σε πρόσφατη έρευνά μου, όμως στο διαδίκτυο , ανακάλυψα ότι υπάρχουν τουλάχιστον δύο απεικονίσεις του στη Μόντενα ,στο Museo Civico del Risorgimento ( Palazzo dei Musei, Largo Porta Sant Agostino , 337) ψηφιοποιημένες από την ιταλική Nομαρχία της Emilia – Romagna . (7)
Η πρώτη παρουσιάζει τον Flaminio Lolli νέο στην Κέρκυρα το 1832 , την εποχή που γνώρισε το Σολωμό και τον Κάλβο. Είναι κατά την εγγραφή του Μουσείου, διαστάσεων 2,1 Χ 2 εκατ. Τέμπερα σε ελεφαντόδοντο, ιταλικής κατασκευής .
H Δεύτερη είναι σχέδιο με μολύβι σε χαρτί διαστάσεων 32Χ28,1 εκ. έργο του 1854 του συμπατριώτη του Antonio Ferri ( Mirandola 1804- 1868) και τον παρουσιάζει ώριμο πλέον μετά την εξορία.


Τα δυο πορτρέτα που παρουσιάζονται εδώ βεβαίως και έχουν μεγάλο φιλολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον για τους λόγους που προαναφέρθηκαν , αποτελούν όμως παράλληλα και σπουδαίο παράδειγμα για καθένα από εμάς, που ισχυρίζεται ότι έχει λόγο για αυτό τον τόπο, για το πώς οι πολιτισμένοι λαοί αντιμετωπίζουν την Ιστορία τους ειδικότερα και το Παρελθόν και τον Πολιτισμό τους γενικότερα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.Πολίτης Λ., Διονυσίου Σολωμού Άπαντα , τόμος 3ος , Αλληλογραφία , Αθήνα 1991 σ.185.

2.Πολίτης Λ , ο.π. σ.224. Πρόκειται για το κατεστραμμένο σήμερα από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αρχοντικό της ( σημερινής) πλατείας Δημαρχείου ,όπου κατοικούσε η φιλική του οικογένεια Πολυλά.

3.Λευθεριώτης Ν. « Τα σπίτια του Σολωμού στην Κέρκυρα » Κερκυραϊκά Χρονικά τομ. 6 (1958) σ. 41-58 εδώ σ. 48. Πιέρης Γ. Σ «΄Ανθρωποι και σπίτια : κατοικίες του Σολωμού στην Κέρκυρα» . Χρονικά της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών αρ.ΧΧ (2009) σ.21-29.

4. Κουρκουμέλης Ν.Κ. «Ερμάννος Λούντζης και Φλαμίνιο Λόλλι. Δυο Γράμματα» Περίπλους αρ.τ. 38-39 (1994) σ. 115-123.Λ. Βροκίνη Έργα . Βιογραφικά Σχεδάρια , επιμέλεια Κ.Δαφνή , Κερκυραϊκά Χρονικά αρ.τ. 16 (1972) Gazzetta .αρ.168 της 27 Δεκ.1847 για την Αιμιλία κόμησσα Ροδόσταμου , στην Gazzetta αρ. 321 της 6/18 Φεβρουαρίου 1837, σ.9 : Σονέττο για τον θάνατο του γλύπτη Παύλου Προσαλέντη και Βροκίνης ο.π. σ 244, στη Gazzetta αρ.178 /1845 σ. 25 για την κερκυραία σοπράνο Έλενα ΄Αγκρη ( Elena Angri 1824-1886) βλ.επ. Κουσουρής Γ.Θ. , Έλενα ΄Αγκρη 1824-1886 , Μόναχο, 1999 Κάρτερ Γ., . Ανιχνεύσεις και Εκτιμήσεις « Λωτός» 1998 σ.33-38 . Αlbum Jonio . Giornale di Scienze , Lettere , Arte e Teatri, edito e compilato da Severiano Fogacci , Corfú 13 Gennajo 1841. Anno I , No 1, Nella Tipografia del Governo.

5.Κουρκουμέλης Ν.Κ. « Τέσσερα άγνωστα αυτόγραφα από ένα λεύκωμα του 19ου αιώνα» Πόρφυρας αρ. τ. 17 ( Ιούνιος 1983 ) σ.17-22.

6.Καλογερόπουλος Ε. Σ. " Ο σκωτικός Τύπος στην Κέρκυρα" εις: Υπέρτατο Περιστύλιο Φοίνιξ Επετειακό λεύκωμα 125 ετών . Κέρκυρα 2008 σ. 20.

7. http:bbcc.ibc.regione.emilia-romagna.it/samira.

Δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες: "Ερμής" , Ζάκυνθος 22 Ιανουαρίου 2010 ( Επιλογές σ.7, 14 και"Ελευθερία" , Κέρκυρα 26 Ιανουαρίου 2010 , σ.5. Επίσης στο περιοδικό "Πόρφυρας" αρ. 136, Κέρκυρα, Ιούλιος- Σεπτέμβριος 2010, σ.203-206.

Τετάρτη 11 Ιανουαρίου 2012

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ ΤΑ «ΙΟΝΙΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ»




Εικοσιπέντε χρόνια προσφοράς συμπλήρωσε τις πρώτες μέρες του 2012 το σωματείο «Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων». Κατά τον Πρόεδρο του Σωματείου κύριο Νίκια Α. Λούντζη «…εικοσιπέντε χρόνια αγώνων για την καθιέρωση του πρότυπου ενός ζωντανού μουσείου. Του δισυπόστατου πρότυπου : ενός εκθεσιακού χώρου πολιτισμού και ταυτόχρονα , ενός κέντρου ενεργητικής ανάδειξης του εν λόγω πολιτισμού…»
Στα πλαίσια αυτού του στόχου το σωματείο κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του νέου Επτανησιακού περιοδικού «ΙΟΝΙΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ». Πρόκειται για περιοδική έκδοση με αντικείμενο τις Τέχνες και τα Γράμματα στα νησιά του Ιονίου Πελάγους, η οποία φιλοδοξεί να εξελιχθεί σε ένα έντυπο που θα είναι στη διάθεση κάθε ερευνητή «…της ιόνιας ιστορικής διαδρομής και της ιόνιας πνευματικής και καλλιτεχνικής προσφοράς…».
Στο τεύχος περιέχονται δεκαπέντε συνεργασίες, των εξής πολύ γνωστών επτανησίων:
Διονύση Ζ. Βίτσου, Ο ποιητής Σπύρος Γκούσκος στο λογοτεχνικό κλίμα του Μεσοπολέμου.
Σπύρου Α. Δεληγιαννόπουλου, Το έργο του ποιητή Δ. Σολωμού ως διαχρονικό έναυσμα για τη δημιουργία μουσικών έργων, μέσα από την τέχνη της μελοποίησης.
Αντώνη Δ. Ζήβα, Ποιητική πύκνωση και φωτογραφική ασυνέχεια: Δυνατότητες επαφής ανάμεσα σε δυο δομικά διαφορετικά εκφραστικά μέσα.
Διονύση Α. Ζήβα, Η διαχρονία του αρχιτεκτονικού έργου και ο ρόλος του απροσδόκητου.
Νίκου Δ. Καρβελλά, Μιά πρόταση για αντικατάσταση του ταφικού μνημείου του Παύλου Καρρέρ.
Ιάκωβου Κονιτόπουλου, Carmen Seculare ( 1998).
Πιερρίνας Κοριατοπούλου-Αγγέλη, Clara Zakynthos.
Τάση Κούμανη, Γκραβούρες της Ζακύνθου.
Νίκου Κ. Κουρκουμέλη, Μια υπόθεση εργασίας: Τα περιηγητικά κείμενα και οι εικονογραφήσεις τους, ως πιθανές πηγές της έμπνευσης του Ανδρέα Κάλβου.
Νίκια Α. Λούντζη, Το φιλοπαίγμον ζακυνθινό πνεύμα.
Λορέντσου Ι. Μερκάτη, Η χλωρίδα της Ζακύνθου.
Δέσποινας Σ. Μιχάλαγα, Η Ζάκυνθος και οι κάτοικοί της στα Κεφαλληνιακά νοταριακά κείμενα.
Διονύση Μουσμούτη, Ο Πέτρος Πικρός αρνητής του Ούγκο Φώσκολο. Άδικες και ακραίες κρίσεις.
Θεοδόση Πυλαρινού, Κερκυραϊσμός ή Κορφίτιδα: Αποδοχές και αντιρρήσεις προς την ταυτότητα των Κερκυραίων εκπροσώπων της Επτανησιακής Σχολής.
Βασίλειου Δ. Χρυσοβιτσιώτη, Βερνάρδου Σμίτ, Η νήσος Ζάκυνθος (2005): Ευρετήρια και Βιβλιογραφία.

Ο λογότυπος και το εξώφυλλο έγιναν με την επιμέλεια του Διονύση Πάλμα.

Το νέο περιοδικό κυκλοφορεί εκτός εμπορίου και διατίθεται δωρεάν στους ενδιαφερόμενους από το σωματείο «Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων».

Κυριακή 8 Ιανουαρίου 2012

Η ωρίμανση των πολιτικών ιδεών στο Ιόνιο - Από τις λέσχες Iακωβίνων στην εθνική αυτογνωσία.(Η περίπτωση της Κέρκυρας)




Τα τέλη του 18ου και οι αρχές του 19ου αιώνα υπήρξαν καθοριστικά για πολλούς τομείς της ζωής του ελληνικού πληθυσμού των νησιών του Ιονίου , κυρίως όμως υπήρξαν γόνιμα εθνικά, πολιτικά και κοινωνικά καθώς στη διάρκειά τους δημιουργήθηκαν προϋποθέσεις, που επηρέασαν τις κατοπινές εξελίξεις. Τότε αφυπνίσθηκε η εθνική συνείδηση και γεννήθηκαν οι πρώτες ελπίδες για την εθνική αποκατάσταση, τονίσθηκαν τα ελληνικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας και ισχυροποιήθηκε η θέση της ελληνικής γλώσσας και παιδείας και βεβαίως τότε οργανώθηκε η πολιτική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση των μαζών .

Κατά τη διάρκεια της βενετικής διοικήσεως ο πληθυσμός των νησιών ήταν διαστρωμένος σε τάξεις, στις οποίες κυρίαρχο λόγο, πολιτικά έπαιζαν οι ευγενείς, στον οικονομικό όμως χώρο συμμετείχαν οι αστοί, ενώ οι εργάτες και οι αγρότες παρέμεναν εξαρτημένοι από τους εργοδότες τους . Οι κοινωνικές αλλαγές που ακολούθησαν έχουν τις αιτίες τους στην υποχώρηση του κύρους και της οικονομικής ισχύος των ευγενών, στην αναβάθμιση των αστών χάρις στις εμπορομεσιτικές δραστηριότητές τους και στην διατάραξη της σχέσης γαιοκτημόνων και αγροληπτών . (1)

Η ομάδα των εγγραμμάτων, που προερχόταν από τις κυρίαρχες τάξεις, παρουσίαζε ποικιλότητα καθώς οι περισσότεροι, ακόμα και εκείνοι που είχαν σπουδάσει σε ανώτατα ιδρύματα, δεν είχαν λάβει μια συστηματική εκπαίδευση .(2) Σε ολόκληρη την βενετική περίοδο η εκπαίδευση ήταν περιορισμένη στις κοινωνικές ομάδες, που ήταν ικανές να ανταποκριθούν στα έξοδα ανώτερων σπουδών στο εξωτερικό (παραδοσιακά τα ιταλικά πανεπιστήμια ήταν πρώτα στις προτιμήσεις των Ιονίων), οι κοινότητες των ευγενών συντηρούσαν εκπαιδευτήρια για την προετοιμασία των μελών τους στην άσκηση των καθηκόντων τους, τα ιερατεία των δυο χριστιανικών δογμάτων και της ισραηλιτικής κοινότητας φρόντιζαν για την μόρφωση των στελεχών τους στα ιεροσπουδαστήρια και ο υπόλοιπος πληθυσμός ήταν αφημένος στην εκμετάλλευση ιδιωτικών διδασκάλων , που αναλάμβαναν να καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες χωρίς έλεγχο και για αυτό πολλές φορές, χωρίς σύστημα και ζήλο.(3)

Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελούν οι εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες των ιδιωτών, όπως αυτές παρουσιάζονται με τα κεφαλληνιακά εκπαιδευτήρια του Βικέντιου Δαμοδού, του Αντώνιου Κατήφορου, του Μιχαήλ Μοσχόπουλου, των Ιωαννίκιου και Σωφρόνιου Λειχούδη και στο κερκυραϊκό « Κοινό Φροντιστήριο» των Ιερεμία Καββαδία και Νικηφόρου Θεοτόκη, όμως αυτές λόγω της μικρής τους διάρκειας δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα για να επηρεάσουν δραστικά τις εξελίξεις. (4)

Η εγκατάσταση στην περιοχή, προς τα τέλη της βενετικής περιόδου, Τεκτονικών Στοών, τα μέλη των οποίων δραστηριοποιήθηκαν ζωηρά στον ανώτερο κοινωνικό χώρο με ένα αμάλγαμα κοινωνικών, πολιτικών και πατριωτικών επιδιώξεων και φιλοσοφικών ανησυχιών , συνέβαλε στον εμπλουτισμό με τις νέες ιδέες των τοπικών αστικών κοινωνιών αλλά σε περιορισμένο επίπεδο .(5) Αντίθετα οι περιπτώσεις των φιλολογικών συλλόγων όπως της «Ακαδημίας των Εξησφαλισμένων» (Assicurati) , της «Ακαδημίας των Ευφόρων ή Ευκάρπων» (Fertili) (σύγχρονες ci. 1656) και της «Ακαδημίας των περιπλανώμενων που ο Φοίβος καλεί» (Quos Phoebus vocat errantes, 1734) δεν μπορούν να ενταχθούν σε αυτές τις διεργασίες, καθώς τα μέλη τους ασχολήθηκαν αποκλειστικά με φιλολογικά θέματα «επιδιώκοντας την ένταξή τους στον ιταλικό Παρνασσό».(6)

Τέλος η διάδοση των ελληνικών εκδόσεων συνέβαλε ουσιαστικά στην ενημέρωση της λόγιας κοινωνίας των νησιών, καθώς η βενετική διοίκηση , μη θέλοντας να δημιουργήσει εστίες αντιπαραθέσεων ορθοδόξων και καθολικών, είχε απαγορεύσει την εγκατάσταση στα νησιά των Ιησουιτών και παράλληλα δεν επέτρεπε πάντα την εγκατάσταση προσωπικοτήτων του Ορθόδοξου χώρου, όπως του Κοσμά του Αιτωλού στην Κέρκυρα (1776) και αρνήθηκε την επάνοδο και την ενεργό ανάμειξη των δυο γνωστότερων πνευματικών μορφών της Κέρκυρας γι’ αυτή την περίοδο, του Ευγένιου Βούλγαρη ( Κέρκυρα 1716-Μόσχα 1806 ) και του Νικηφόρου Θεοτόκη (Κέρκυρα 1731-Μόσχα 1800), «που υπήρξαν θιασώτες ο πρώτος περισσότερο, ο δεύτερος λιγότερο, του θρησκευτικού ουμανισμού και της ελευθέριας λογιοσύνης»,(7) .

Ειδικότερη είναι η περίπτωση του συγγραφέα του « Κυριακοδρομίου» Ηλία Μηνιάτη ( Ληξούρι 1669-Πάτρα 1714) , (8) ο οποίος παρέμεινε μεγάλο διάστημα της σύντομης ζωής του στην περιοχή και ως εκκλησιαστικός ρήτορας επηρέασε τα πράγματα . Η θεολογία και η εκκλησιαστική ρητορική, έτσι όπως ασκήθηκαν στον Ιόνιο χώρο, η πρώτη από τον Νικόλαο Βούλγαρι συγγραφέα της «Ιεράς Κατηχήσεως», (9) τον Γεώργιο Προσαλέντη, τον Σπυρίδωνα Αυλωνίτη και τον Ιωαννίκιο Κουαρτάνο , η δεύτερη από τον Μηνιάτη , τον Θεοτόκη και τον Βούλγαρη, συνέβαλαν ουσιαστικά στην διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού πνεύματος που είχε τις ρίζες του στην ελληνορθόδοξη παράδοση . Θεολόγοι και εκκλησιαστικοί ρήτορες ασχολήθηκαν εντατικά και συνέχισαν την θεολογική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ακολουθώντας τον παλιά καθιερωμένο τρόπο για να εκφράσουν το νέο φιλοσοφικό πνεύμα και έχοντας τον προσανατολισμό της σκέψης τους, στην σύγχρονη ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Τα «συντεταγμένα κατά την μέθοδον των πεφωτισμένων της Ευρώπης λαών» (10 ) εγχειρίδια της Λογικής του Βούλγαρη (11) και της Φυσικής του Θεοτόκη,(12) που έδωσαν τέλος στην αντιπαράθεση Αριστοτελικών και Νεωτερικών, επέδρασαν καταλυτικά στην εξέλιξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας και αποτέλεσαν πυλώνες για τη σύγχρονη επιστημονική σκέψη στο Ιόνιο και στον υπόλοιπο Ελληνικό κόσμο.




Με αυτό τον τρόπο διαμορφωμένη βρήκαν την επτανησιακή κοινωνία τα γαλλικά δημοκρατικά στρατεύματα τα τέλη Ιουνίου 1797 και σε αυτήν απευθύνθηκαν οι καθοδηγημένες από τον Βοναπάρτη προκηρύξεις που υποσχέθηκαν τον σεβασμό των ατόμων , των περιουσιών και της θρησκείας και δήλωσαν ότι αποδίδεται στην υποδουλωμένη Ελλάδα η Ελευθερία και η Ισότητα , ώστε να αποκατασταθεί η λαμπρότητα των αρχαίων χρόνων . Οι κάτοικοι των νησιών και των παραλίων του Ιονίου ενημερωμένοι από καιρό για την Επανάσταση , τις νίκες των στρατευμάτων της και την ιδεολογία της , τους υποδέχθηκαν σε κλίμα ενθουσιασμού και ελπίδων . Ο Ερμάννος Λούντζης γράφει χαρακτηριστικά «…αμέσως οι φωνές της Ελευθερίας , της ανορθώσεως της Ελλάδος και τόσα άλλα γενναιόψυχα συνθήματα , που περιείχαν οι προκηρύξεις τους , προκάλεσαν θαυμαστά αποτελέσματα…».(13) Ενώ αναγκασμένος από το ευμενές για τη Δημοκρατία κλίμα ο στρατηγός– διοικητής Ανσέλμος Ζεντιλί (A.-A.-B. Gentili), διαφοροποίησε τις αρχικές του απόψεις για την αμάθεια του πληθυσμού και ομολόγησε ότι «…οι Έλληνες είναι πολύ πιο φωτισμένοι απ’ ότι πιστεύεται γενικά. Η ανάμνηση της καταγωγής τους δεν έχει σβήσει σ’ αυτούς…».(14) Αργότερα ο αντίθετος με τη διοίκηση των γάλλων δημοκρατικών Ιωάννης κόμης Καποδίστριας, στην επιστολή του στον Lord Castlereagh παραδέχτηκε ότι « …ο λαός …συνησθάνθη τα αγαθά διοικήσεως όχι βενετικής, η δε νεολαία εβασίσθη εις την ελπίδα της ανεξαρτησίας…».(15)

Από τα σημαντικότερα γεγονότα της περιόδου υπήρξε η ίδρυση συλλόγων που ανέλαβαν την πολιτική διαπαιδαγώγηση του πληθυσμού. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1797 το Κομιτάτο της Κοινής Σωτηρίας του Προσωρινού Δημαρχείου της Κέρκυρας πρότεινε την ίδρυση πολιτικού συλλόγου με την αιτιολογία «…Ο Λαός μπορεί να ονομασθεί ελεύθερος τότε μόνον, όταν διαπαιδαγωγηθεί, όταν ελευθερωθεί από τις αλυσίδες των προλήψεων και προχωρήσει στον δρόμο της Αρετής…». (16) Ένα μήνα αργότερα μετά την ίδρυση της «Πατριωτικής Εταιρείας» (Societá Patriotica di Corcira) ο προϊστάμενος του πολιτικού τμήματος της Ισοπολιτείας Ν. Λοβέρδος έστειλε στο ίδιο όργανο και δημοσίευσε σε μονόφυλλο το παρακάτω έγγραφο (17)

« Ελευθερία – Ισότης

Πολίτες .

Με απόφασή σας στις 6 Τρυγητή του 6ου χρόνου , δώσατε τη δυνατότητα σ ένα αριθμό καλών πατριωτών να ενωθούν σ Εταιρεία στο χώρο αυτής της πόλης , με μόνο σκοπό τη Δημόσια Εκπαίδευση . Επιφορτίζετε ταυτόχρονα την Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας να λάβει γνώση των κανόνων της οργάνωσης που οι άνθρωποι της παραπάνω επιτροπής θα τους έδιναν για αν αξιολογήσει εκείνους που θα νόμιζε χρήσιμους και να συνάξει με τη δική της αποδοχή . σαν συνέπεια από το μέρος της «Πατριωτικής Εταιρείας» της Δημόσιας Μόρφωσης , συγκεντρωμένοι γύρω από την ιδρυτική επιτροπή , συνοδεύεται στην επιτροπή το σύνολο των καταστατικών άρθρων . Συμφωνείται με όλα τα μέτρα που έλαβε η Εταιρεία και για τη χρησιμότητα των σκοπών που πρότεινε. Αρα έχει δεχθεί την επιδοκιμασία σας και έχει δηλωμένη την αποδοχή τους από την «Πατριωτική Εταιρεία» .

Πολίτες .

Ο εμψυχωμένος πατριωτισμός , τα μεγάλα και ενάρετα συναισθήματα καλλιεργημένα και αναπτυγμένα θα ξαναχαρίσουν στους κατοίκους αυτού του νησιού την παλιά τους ενεργητικότητα και την αρχική τους ηθικότητα .

Στις 19 Νεφελώδους του 6ου χρόνου της Δημοκρατίας ( 29 Οκτωβρίου 1797).

Πρώτος χρόνος της κερκυραϊκής Ελευθερίας »




Αν και πρόθεση των ιδρυτών της Πατριωτικής Εταιρείας ήταν να συμπεριλάβει στους κόλπους της όλες τις τάξεις, σύντομα λόγω της μορφωτικής τους στάθμης, επιβλήθηκαν στοιχεία που προέρχονταν από την αριστοκρατία και τους προηγμένους αστούς ( Πρόεδρος έγινε ο γιατρός Π. Α. Βονδιώλης και μέλη ο πρόεδρος του Προσωρινού Δημαρχείου Σπυρίδων-Γεώργιος κόμης Θεοτόκης , ο Π. Ν. Κουαρτάνος, ο Ν. Μπαρμπάτης , ο Ν. Λοβέρδος , ο Ν. Αρλιώτης ). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εξέλιξή της σε πολιτική λέσχη στην οποία γινόταν δυναμικές συγκεντρώσεις και ισχυρή πολιτική κριτική . Για να φθάσει όμως σε αυτό το σημείο κατά τον Νίκια Λούντζη «… πέρασε από τρεις φάσεις . Άρχισε με εισήγηση κάποιων επιφανών και ονειροπόλων σαν λαϊκό πανεπιστήμιο…εξελίχθηκε σε χάβρα μαζών και τιποτολογίας…για να καταλήξει με τη λήξη της γαλλοκρατίας σε κέντρο πολιτικής κριτικής και πνευματικής αντίδρασης…».(18) Σε αυτή την εξέλιξη της Εταιρείας αντέδρασαν επαναστατικότερα στοιχεία (νεότερα στην ηλικία κατά βάση) , που την θεώρησαν μη προοδευτική και ίδρυσαν τη «Συνταγματική Λέσχη», η οποία κήρυξε ως δόγμα της «την ανατροπή των πάντων μέσα σε μία μόνο μέρα, μη εξαιρουμένης και της θρησκείας». Πιεζόμενες οι γαλλικές αρχές απαγόρευσαν τις δημόσιες συγκεντρώσεις των μελών των δυο Εταιρειών, που είχαν πια ως κύριο έργο τους την άσκηση κριτικής στα έργα της δημόσιας διοίκησης και προσωπικά των στρατηγών Ζαντιλί και Σαμπώ ( L. F. Chabot), που εκπροσωπούσαν την Στρατιά της Ιταλίας και φυσικά τον ίδιο τον Βοναπάρτη.

Οι κυριότεροι λόγοι που ακούστηκαν από το βήμα της Πατριωτικής Εταιρείας (των πολιτών Π. Α. Βονδιώλη: “ Discorso Pronunciato nella prima sessione della Societá Patriotica di Pubblica istruzione di Corfú” , Σ.-Γ. (κόμη) Θεοτόκη: “ Della perfezione della Democrazia“, Π. Ν. Κουαρτάνου: ”Perfezione del democratico governo” , Ν. Μπαρμπάτη « Che la virtue e la base della Democrazia” , Ν. Λοβέρδου “ Il governo d’ un solo , o di pochi distrugge ι diritti uomini , e leva l’ energia nazionale” , και Δ. Αρλιώτη « La generoza nazione francese» ) τυπώθηκαν αργότερα (1798) στο τυπογραφείο της Κέρκυρας, στο σπάνιο σήμερα φυλλάδιο «Discorsi Pronunciati nella Societá Patriotica di Corcira . Numero Primo . Anno VI (στη σελίδα 3: Libertá - Equaglianza , 19 Brumaire an VI della Ρepubblica Francese, una ed idivisibile» (19). Παράλληλα η γαλλική διοίκηση, η οποία στρατολόγησε έλληνες και δημιούργησε με αυτούς αξιόμαχες στρατιωτικές μονάδες, υπέθαλψε και τις ελληνικές επαναστατικές εκδόσεις. Τον ίδιο χρόνο (1798) τυπώθηκαν «Από την του Γένους Τυπογραφίαν» τα επαναστατικά φυλλάδια : Ο «Θούριος , ήτοι Ορμητικός Πατριωτικός Ύμνος εις τον Ήχον Μια Προσταγή Μεγάλη» ( Ως πότε παλικάρια) και ο «Ύμνος Πατριωτικός της Ελλάδος και όλης της Γραικίας. Προς ξαναπόκτησιν της αυτών Ελευθερίας» ( Όλα τα έθνη πολεμούν) του Ρήγα Φεραίου και «Ο Ύμνος Εγκωμιαστικός παρ’ όλης της Γραικίας προς τον αρχιστράτηγον Μποναπάρτε , εις τον ήχον της Καρμανιόλας » του Χριστόφορου Περραιβού . (20)



Αλλά η ανευλαβής στάση των στρατευμάτων απέναντι στην ορθόδοξη λατρεία , παρόλη την προνομιακή μεταχείριση της Ορθόδοξης Εκκλησίας από τη Διοίκηση, οι αυθαιρεσίες της τελευταίας, τα κακουργήματα των στρατευμάτων και ο ουσιαστικός αποκλεισμός των κατοίκων από την εξουσία, με την αντικατάσταση των αρχικών πολιτικών μορφωμάτων Προσωρινά Δημαρχεία ( Municipalita Provisoria) από τις Κεντρικές Διοικήσεις (Administations Centrales), δίχασαν βαθιά τον πληθυσμό , ιδιαίτερα τον αστικό, όπου η δημοκρατική παράταξη είχε την μεγαλύτερη ισχύ της. Αυτό συνέβη μετά την ένταξη των νησιών στη Γαλλική Δημοκρατία ( 6/17 Οκτωβρίου 1791 ) σύμφωνα με τη γαλλο-αυστριακή συνθήκη του Campoformio και είχε ως αποτέλεσμα με πυρήνα τους ήδη δυσαρεστημένους ευγενείς να σχηματισθεί ισχυρή αντεπαναστατική – αντιγαλλική τάση η οποία προσέγγισε τους ομόδοξους Ρώσους. (21)

Η πολιορκία και η παράδοση των εγκαταλειμμένων από το Εκτελεστικό διευθυντήριο φρουρών, παρόλες τις επισημάνσεις του Βοναπάρτη για τη γεωπολιτική δυναμική των νησιών οδήγησε στη λήξη της περιόδου και στην προσωρινή αναπροσαρμογή των ναπολεόντειων μεσογειακών και ανατολικών σχεδίων μετά τη συνθηκολόγηση των ισχυρότατων κερκυραϊκών φρουρίων και την παράδοσή τους στους συμμάχους Ρωσο-τούρκους στις 22Φεβρουαρίου / 5 Μαρτίου 1799. (22)

Με τη μεταβίβαση της διοίκησης ο αρχηγός των ρωσικών δυνάμεων και συντονιστής των συμμαχικών ενεργειών στο Ιόνιο, υποναύαρχος Θεόδωρος Ουσακώφ (F. F. Uchakow), παλινόρθωσε το αριστοκρατικό πολίτευμα αναγνωρίζοντας ως μόνη πηγή εξουσίας τους ευγενείς και διορίζοντας διευθυντήριο ( Προσωρινή Γερουσία) που επέλεξε το επανασυστημένο «Μεγάλο Συμβούλιό» τους . Κύριο έργο της Προσωρινής Γερουσίας ήταν η ψήφιση πολιτικού χάρτη , ο οποίος τελικά κυρώθηκε στην Κωνσταντινούπολη με τη ρωσοτουρκική συνθήκη της 9/21 Μαρτίου 1800. Με αυτή τα νησιά αναγνωρίστηκαν ως ομοσπονδιακή δημοκρατία με την ονομασία « Δημοκρατία των Επτά Ενωμένων Νησιών» ( Repubblica delle Sette Isole Unite και Επτάνησος Πολιτεία Repubblica Settinsulare ) , με την εγγύηση του τσάρου και την προστασία του σουλτάνου, φόρου υποτελή στον δεύτερο , με σύνταγμα , σημαία , στρατό και διπλωματική εκπροσώπηση. (23)



Με την αποχώρηση όμως , την 13/25 Αυγούστου 1801 , των συμμαχικών αρχών σημειώθηκαν εκτεταμένες ταραχές στα νησιά , που προκάλεσαν δημοκρατικά και άλλα στοιχεία, τα οποία , για διαφορετικούς λόγους αρνούνταν την επιστροφή στο αριστοκρατικό καθεστώς. Ειδικά στην Κέρκυρα , έδρα της ομοσπονδίας , της Γερουσίας και του αιρετού ηγεμόνα, καταργήθηκαν οι αναγνωρισμένες από τη συνθήκη αρχές και συγκροτήθηκε πολιτικό μόρφωμα με τη συμμετοχή των παραγωγικών τάξεων , που αυτοπροσδιορίστηκε «΄Εντιμη Αντιπροσωπεία» ( Onoranda Deputazione ). Την 9/21 Οκτωβρίου 1801 η «΄Εντιμη Αντιπροσωπεία» σε μια προσπάθεια ουσιαστικής παρέμβασης στα πολιτικά δρώμενα των νησιών , ψήφισε σχέδιο δικού της πολιτικού χάρτη με τίτλο « ΄Εκθεσις συστατική γιναμένη από τη Δεπουτατζιόν της Χώρας , Μπόργων και Ξεχώρου της Νήσου των Κορυφών , τας 21 Οκτωβρίου 1801» (24)

Αποτέλεσμα όλων αυτών των γεγονότων ήταν η εκ νέου επέμβαση των συμμάχων και η εγκατάσταση στην Κέρκυρα την 6/18 Αυγούστου 1802 , ως πληρεξουσίου υπουργού του τσάρου , του ζακύνθιου Γεωργίου κόμη Μοτσενίγου , ο οποίος ουσιαστικά ενεργούσε ως αρμοστής.

Με τις πιέσεις του Μοτσενίγου συνεκλήθη στις 14/26 Οκτωβρίου 1803 νέα συντακτική συνέλευση η οποία ψήφισε νέο σύνταγμα στις 23 Νοεμβρίου /5 Δεκεμβρίου 1803 .Με αυτό καθορίστηκε η ενότητα του Κράτους , το αριστοκρατικό του πολίτευμα και η αναγνώριση ως επικρατούσας θρησκείας της Ορθόδοξης Χριστιανικής. Οι εξουσίες διακρίνονταν μεταξύ τους και καθοριζόταν ότι η επιλογή των εκπροσώπων της προαγματοποιόταν με εκλογές . Ο Πρόεδρος της Γερουσίας, εκλεγόμενος από τη Βουλή , ήταν παράλληλα και ο ανώτατος άρχων ( Πρίγκιψ ή Ηγεμών), ενώ κάθε νησί είχε τη δική του κυβέρνηση με επικεφαλής τον «Πρύτανη». (25) Εκτός των άλλων το Σύνταγμα καθόριζε ως γλώσσα του κράτους την Ελληνική και μεριμνούσε για τη δημόσια ( ελληνική ) εκπαίδευση . (26)

Λίγο πριν λήξει η περίοδος στις 16/28 Δεκεμβρίου 1806 , ψηφίστηκαν μεταρρυθμίσεις του Συντάγματος , οι οποίες δεν εφαρμόστηκαν, γιατί στο μεταξύ διασπάστηκε η συμμαχία. Το Επτανησιακό Κράτος που τάχθηκε με το μέρος των ρώσων , θυσιάζοντας στις 5/17 Ιουνίου 1807 για χάρη τους την ουδετερότητά του , με τη γαλλορωσική συνθήκη του Τιλσίτ ( 26 Ιουνίου / 7 Ιουλίου 1807 ) παραχωρήθηκε στη Γαλλία του αυτοκράτορα πλέον Ναπολέοντα Α .

Κατά την περίοδο της Επτανήσου Πολιτείας αποδείχτηκε ότι η γαλλική δημοκρατική περίοδος δεν υπήρξε απλά και μόνο μια περίοδος μαθητείας , αλλά οργάνωσε τις πολιτικές διαθέσεις των πολιτών , όπως άλλωστε ανέδειξε την εθνική τους αυτογνωσία . Γι αυτό οι προσδιοριστικοί τίτλοι «Εθνικό» και «του Γένους» που χρησιμοποιούνται από τα δημόσια ιδρύματα και τις υπηρεσίες ( βιβλιοθήκη , σχολεία, τυπογραφείο ) δεν είναι κενές ονομασίες . ΄Εχουν ουσιαστικό περιεχόμενο και επιτρέπουν στον πληθυσμό να διακρίνει την ελληνικότητα και την Ορθοδοξία ως στοιχεία της ιδιοσυστασίας και του αυτοπροσδιορισμού του. Η Επτάνησος Πολιτεία υπήρξε το πρώτο κράτος ελλήνων στον εθνικό χώρο και ο ρόλος της στις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις ήταν καθοριστικός , όχι μόνο στην ευρύτερη περιοχή αλλά και σε πανελλήνια κλίμακα. Χρήσιμο για τον προσδιορισμό των πραγμάτων είναι το απόσπασμα λόγου του πρώτου ηγεμόνα της Σπυρίδωνα –Γεώργιου κόμη Θεοτόκη, σε τελετή στις 14/26 Οκτωβρίου 1803 : «…Το Έθνος μας , που αναγεννήθηκε, απόκτησε όνομα Ελληνικό , πατρίδα Ελληνική και ελευθερία Ελληνική…» (27)




ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ



1.Λούντζης Ερμ., Περί της πολιτικής καταστάσεως της Επτανήσου επί Βενετών , Βενετία 1858α, Αθήνα 1966γ. Του ίδιου, Τα Επτάνησα επί Γάλλων Δημοκρατικών ( 1797-1799) Βενετία 1860, Κέρκυρα 1971β. Του ίδιου, Επτάνησος Πολιτεία ,Μπολώνια 1863α , Κέρκυρα 1968β . Χιώτης Π. Ιστορικά Απομνημονεύματα της Επτανήσου τ.6ος , Ζάκυνθος 1887α Αθήνα 1980β .Μαυρογιάννης Γ Ιστορία των ιονίων Νήσων αρχομένη τω 1797 και λήγουσα τω 1815 […] Αθήνα 1889α, 1984β .Θεοτόκης Σπ. Αναμνηστικό τεύχος της Πανιονίου Εκθέσεως , Μέρος Α΄ « Ενετοκρατία», Εν Κερκύρα, 1914. Μέρος Β «Δημοκρατούμενοι Γάλλοι», εν Κερκύρα, 1917. Πλουμίδης Γ., «Τα Επτάνησα στις αρχές του ΙΣΤ αιώνα» Κερκυραϊκά Χρονικά 19 (1974), σ.61-67 Μοσχονάς Ν. Γ. , «Τα Ιόνια Νησιά κατά την περίοδο 1797-1821» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών , τ. ΙΑ (1975) σ. 382-402. Του ίδιου «Κοινωνικές δομές στα Ιόνια Νησιά στη μεταβυζαντινή περίοδο» Πρακτικά συμποσίου του Κέντρου Μελετών Ιονίου : Το Ιόνιο .Περιβάλλον -Κοινωνία -Πολιτισμός. Αθήνα 1984 σ.197-206. Του ίδιου «Τροπισμοί της κοινωνίας των νησιών του Ιονίου στη μεταβυζαντινή περίοδο» Σύμμεικτα Μνήμη Δ. Α. Ζακυθηνού, τ. 9 (1994) σ. 51-82

2.Viaro count Capodistria , Remarks respectfully submitted to the consideration of the British Parliament , Λονδίνο 1841, σ.64 «…Αρκετοί οι όσοι κάτοχοι πτυχίου από πανεπιστήμια της Ιταλίας . Πλην χωρίς φοίτηση και με εξαγορασμένα τα ειδικά προς τούτο πτυχία κενής μάθησης .Οι πραγματικά μορφωμένοι περιορίζονταν σε έναν ασήμαντο αριθμό. Αλλά και από τους ελάχιστους αυτούς της πνευματικής καλλιέργειας , σχεδόν όλοι έγραφαν στη γλώσσα των κυριάρχων , με τη φιλοδοξία να ενταχθούν στον ιταλικό Παρνασσό…»

3. Θεοτόκης Σ., «Η Εκπαίδευσις εν Επτανήσω (1453-1864)» Κερκυραϊκά Χρονικά 5( 1956) σ.9-142. Ιδρωμένος Α.Μ., «Περί της εν ταις Ιονίοις Νήσοις Εκπαιδεύσεως από της εις τους Ενετούς υποταγής μέχρι της εθνικής αυτών αποκαταστάσεως (1386-1864)» Αττικόν Ημερολόγιον του έτους 1874 ,αρ 8 (1873), σ.198-237. Πλουμίδης Γ., «Σχολεία στην Ελλάδα συντηρούμενα από κληροδοτήματα Ελλήνων της Βενετίας (1603-1797)», Θησαυρίσματα 9 (1972) σ. 236-249. Ζαρίδη Κατερίνα «Πληροφορίες για τη στοιχειώδη εκπαίδευση στην Κέρκυρα τον 16ο αιώνα» Εώα και Εσπέρια 2 (1994-6), σ. 110-134. Τζιβάρα Παναγιώτα, Σχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Grancesco Gozadino 1654 -1673» Παρνασσός 40 (1998) σ.252-283. Της ίδιας, Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούμενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003.

4. Μουρούτη – Γκενάκου Ζωή, Ο Νικηφόρος Θεοτόκης ( 1731-1800) και η συμβολή αυτού εις την παιδείαν του Γένους . Διδακτορική Διατριβή .Αθήνα 1977. Μπόμπου- Σταμάτη Βασιλική , Ο Βικέντιος Δαμωδός . Βιογραφικά –Εργογραφικά (1700-1752). Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα 1984. Μοσχονάς Σ. Γ., Δυο μορφές του Ελληνικού Διαφωτισμού στην Κεφαλονιά ( Βικέντιος Δαμωδός –Νεόφυτος Βάμβας) , Αθήνα 1995.

5.Eveline Durie, Ο Επτανησιακός μυστικός εταιρισμός πριν και κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας(-1830) . Πάντειο Πανεπιστήμιο . Διδακτορική Διατριβή, 1999.Ίλια Χατζηπαναγιώτη –Sangmeister Ο Τεκτονισμός στην Ελληνική κοινωνία και γραμματείατου 18ου αιώνα. Οι γερμανόφωνες πηγές. Περίπλους, ( Αθήνα 2010 ). Λαβράνος Αθ. Τέκτονες πατριώτες και Τεκτονικές Στοές στα Επτάνησα προεπαναστατικά , στην διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και μέχρι την εγκαθίδρυση του Καποδίστρια ως πρώτου κυβερνήτη της χώρας , 1797-1828). Ιόνιο Πανεπιστήμιο .Διπλωματική εργασία, 2008.

6 .Viaro count Capodistria , Remarks , οπ. σ. 64

7.Καραπιδάκης Ν., « Τα μεταβυζαντινά και νεότερα χρόνια, 14ος- 19ος αι.» Κέρκυρα Ιόνιον Φως (1993), σ. 27-37 ( εδώ σ. 36 )

8. Διδαχαὶ εις την αγίαν καὶ μεγάλην Τεσσαρακοστὴν και εις τας Κυριακὰς του ενιαυτού και επισήμους εορτὰς μετά τινων πανηγυρικών λόγων» Βενετία 1716 . Επίσης : Πέτρα σκανδάλου ήτοι διασάφησις της αρχής, και αιτίας του σχίσματος των δύο Εκκλησιών, Ανατολικής και Δυτικής , Βενετία 1718 .

9.Κατήχησις Ιερά. Ήτοι, της Θείας, και Ιεράς Λειτουργίας εξήγησις και εξέτασις των χειροτονουμένων ομού και μετά πολλών άλλων προς ωφέλειαν των πιστών τα μάλιστα συντεινόντων. Εκδοθέντα προστάξει του εκλαμπροτάτου, και παναιδεσιμωτάτου κυρίου Χριστοδούλου Κερκύρας Μεγίστου Πρωτοπαπά, και Προέδρου. Παρά δε Νικολάου Βούλγαρι του Κριτού της Πολιτείας, Ιατρού, και Φιλοσόφου, συντεθέντα ομού, και αφιερωθέντα τω πανεντιμοτάτω, και ευγενεστάτω άρχοντι Λέοντι Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων. Βενετία, 1681.

10. Τακουρλή Σοφία Γ., «Ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης στη θεώρηση του Β.Ν. Τατάκη»

Νεοελληνικός Διαφωτισμός ( απόπειρα μιας νέας ερευνητικής συγκομιδής ). Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου, Κοζάνη 1999, σ.413-424. Στον ίδιο τόμο, Ψημμένος Ν.Κ., « Το στοιχείο της αντιπαράθεσης ως κύριο γνώρισμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού» σ. 425-437

11. Η Λογική εκ παλαιών τε και νεωτέρων συνερανισθείσα. Λειψία, 1766

12. Στοιχεία Φυσικής εκ νεωτέρων συνερανισθέντα, υπό Νικηφόρου Ιερομονάχου του Θεοτόκου, τόμοι Α'-Β',

Λειψία, 1766-1767

13. Λούντζης Ερμ. , Τα Επτάνησα οπ. σ 99

14. Κουρκουμέλης Ν Κ, Η εκπαίδευση στην Κέρκυρα κατά τη διάρκεια της βρετανικής προστασίας (1816-1864)

Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων , Αθήνα 2002 , σ.42.

15. Viaro count Capodistria , Remarks , οπ. σ. 62 . Θεοτόκης Σ., Η εκπαίδευσις οπ. σ. 31-32

16. Μετάφραση από τα ιταλικά. Αρχεία Νομού Κέρκυρας / Δημοκρατικοί Γάλλοι / Πρακτικά Προσωρινού Δημαρχείου ( Municipalita Provisoria)

17. Μετάφραση από τα ιταλικά . Αρχεία Νομού Κέρκυρας / Δημοκρατικοί Γάλλοι / Δέσμη 2/ Φάκελος 18/

΄Εγγραφο 5

18. Λούντζης Ν. Στο Ιόνιο Λιμπερτά , Οι τζακομπίνοι τ. 2 , σ.210 σημ.90

19. Προχρονολογημένo αφού η 19η Brumaire αντιστοιχεί στην 9η Νοεμβρίου 1797

20. Βρανούσης Λ., «Θούρια του Ρήγα ( τυπωμένα το 1798) και χειρόγραφα του Βηλαρά» Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών 56 (1981) σ.299-312 .Του ίδιου « Ο Πατριωτικός Ύμνος του Ρήγα και η Ελληνική καρμανιόλα» Τόμος εις μνήμην Κωνσταντίνου Άμαντου , Αθήνα 1960, σ.299-336 . Κονόμος Ντ., «Επτανησιακός Τύπος 1798-1864. Μονόφυλλα, Φυλλάδια, Εφημερίδες και Περιοδικά» Επτανησιακά Φύλλα 5 (1964) σ.15-17.

21. Baeyens J.P. , Les Francais á Corfou , Αθήνα 1973 , σ.21 επ

22. Ιερεύς Πέτρος-Πολύκαρπος Βούλγαρις . Χρονικό μιας πολιορκίας, 1798-1799. Απόδοση Στ-Κ.Βούλγαρις.

Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας, Αθήνα ,2001.

23. Ταρλέ Ε.Β., «Ο ναύαρχος Ουσακώφ στα νησιά του Ιονίου» Μτφ Κ Χειμαριού , Κερκυραϊκά Χρονικά 9( 1962) σ. 48-96. Mc Knight J., Admiral Uchakov and the Ionian Republic: The Genesis of Russia’s first Balkan Satellite , PhD Thesis University of Wisconsin , 1965 Unpublished σ.19

24. Λούντζης Ερμ., Επτάνησος σ.44 . Μαυρογιάννης Γ., Ιστορία σ. 3-182. Χιώτης Π., Σειράς τ. 3 σ. 730-884.

25. Στο αξίωμα ανήλθαν ο κερκυραίος Σπυρίδων –Γεώργιος κόμης Θεοτόκης και ο ζακύνθιος Αντώνιος κόμης Κομούτος

26. Ερμ., Επτάνησος σ. 131 . Μαυρογιάννης Γ., Ιστορία τα. 2 σ. 168. Χιώτης Π., Απομνημονεύματα τ. 6 σ.

224 επ . Κουρκουμέλης Ν.Κ. « Ο Αντώνιος κόμης Κομούτος , ελληνομαθής Ηγεμών της Επτανήσου

Πολιτείας» Ζάκυνθος Λογοτεχνικό Ιστορικό και Λαογραφικό Ημερολόγιο 2001. Επιμέλεια Δ. Ν.

Μουσμούτης Αθήνα, 2001 σ.229-234

27. Εφημερίδα «Πατρίς» Κέρκυρα, φ. 15 Ιανουαρίου 1849 . Κουρκουμέλης Ν.Κ. ,Κομούτος οπ σ 20-231