Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου 2012

ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΕΝΟΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΑ Φρειδερίκος Νόρθ , 5ος κόμης του Γκίλφορντ ( Frederick North, 5th Earl of Guilford )

Συμπληρώθηκαν διακόσια χρόνια από τη δεύτερη περιοδεία στην περιοχή, του πολύγλωσσου περιηγητή και συλλέκτη αρχαιοτήτων και χειρογράφων βρετανού φιλέλληνα, που έμεινε στην εθνική μνήμη ως «Ο λόρδος Γκίλφορντ». Πρόκειται για τον Φρειδερίκο Νόρθ, 5ο κόμη του Γκίλφορντ (7 Φεβρουαρίου 1766 – 14 Οκτωβρίου 1827, Frederick North, 5th Earl of Guilford), τον γνωστό έως το 1817, που κληρονόμησε τον τίτλο του “Earl”, ως « the Honourable Frederick North », νεότερο γιο του πρωθυπουργού Frederick North, 2nd Earl of Guilford (1732-1792, κατά την πρωθυπουργία του οποίου, 1770-1782, έγινε ο πόλεμος της αμερικανικής ανεξαρτησίας ).

( το αρχικό βιβλιόσημο -ex libris- ως North )


Με τη Ζάκυνθο, εκτός των κοινωνικών σχέσεων που δημιούργησε η κατά περιόδους παραμονή του, τον συνδέουν και σχέσεις φιλίας, προστασίας και συνεργασίας με τη λόγια κοινότητα. Υπήρξε προστάτης του Ανδρέα Κάλβου, του Στυλιανού Σπαθή, του Γεώργιου Θεριανού, του Νικογιώργου Κοκκίνη (αργότερα μητροπολίτη Ζακύνθου Νικόλαου), του Νικόλαου Μαδρικάρδη, του Σπυρίδωνα Ρωσόλυμου, του Σπυρίδωνα Γαρζώνη, του Σπυρίδωνα Μονδίνου, του Δημήτριου Μακρή, του Γεώργιου Τσουκαλά, του Σπυρίδωνα Σκούρτα, του Δημήτριου Κονιτόπουλου, του Παναγιώτη Φουρτούνη , του Διονύσιου Βαρότση, του Σπυρίδωνα Σιδηροκαστρίτη, του Γεώργιου Βαρβία, του Νικόλαου Κούρτη, του Κωνσταντίνου Σπαθή, του Νικόλαου Γούστη αλλά και φίλος και αλληλογράφος του Διονυσίου Σολωμού, του ηγουμένου της Σκοπιώτισας Κωνσταντίνου Λογοθέτη, του Διονύσιου Βούλτζου, και του Παύλου Μερκάτη . Καταχρηστικά στους ευεργετημένους από τον Γκίλφορντ ζακύνθιους πρέπει να προστεθεί και ο Γκαετάνο Γκρασέτι , δεύτερος σύζυγος της Αδελαϊδας Καρβελλά , της υποτιθέμενης “Donna Velata”, ο οποίος κατέλαβε τη θέση του καθηγητή στην Ιόνιο Ακαδημία χάρις στη μεσιτεία του Διονυσίου Σολωμού , που υπήρξε παράνυμφος στο γάμο τους.
Μετά τις σπουδές του, ο Γκίλφορντ εκπροσώπησε στη Βουλή των Κοινοτήτων το Banbury από το 1792 έως το 1794 και στη συνέχεια ανέλαβε τα δημόσια αξιώματα του γραμματέα του Αντιβασιλέα της Κορσικής, sir Gilbert Elliot
(1795-1796) και του πρώτου Κυβερνήτη της Κεϋλάνης (1798-1805) . Περιόδευσε στην Ευρώπη και στην Μέση Ανατολή μένοντας μεγάλα διαστήματα στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Μελέτησε ιδιαίτερα τον ελληνορθόδοξο κόσμο και το 1791 στην Κέρκυρα, ασπάστηκε την Ορθοδοξία και έλαβε το όνομα Δημήτριος .´Εγινε επίσης μέλος διαφόρων ευρωπαϊκών ακαδημιών και Πρόεδρος της «Φιλομούσου Εταιρείας των Αθηνών» (1814).

( The Honourable Frederick North , by Huge Douglas Hamilton ci. 1793 )

Ίσως κατά την πρώτη περιήγησή του στην περιοχή (1791-2), δηλαδή πολύ πριν τους σχετικούς πειραματισμούς των γάλλων δημοκρατικών, ή κατά τις επόμενες περιηγήσεις (1810-1813), να οραματίστηκε την ίδρυση ενός ανώτερου εκπαιδευτηρίου στον χώρο των νησιών του Ιονίου με το οποίο θα ανακαλούνταν στην πατρική γη οι κλασικές σπουδές και η Ελλάδα θα επανακτούσε την αρχαία λάμψη της . Αυτό το όραμα καθόρισε όλη τη ζωή του . Έτσι όταν μετά τον θάνατο και του δευτερότοκου αδελφού του κληρονόμησε τον πατρικό τίτλο και την περιουσία ( περίπου 11.000 στερλίνες λίρες τον χρόνο), αυξάνοντας τις πολιτικές και οικονομικές του δυνατότητες, επικέντρωσε τις προσπάθειές του στην ενίσχυση της παιδείας στον ελληνικό χώρο, στην οικονομική ενίσχυση εκείνων που επιθυμούσαν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους και στην προσέλκυση προσωπικοτήτων, που είτε μεμονωμένα είτε μέσω επιστημονικών συσσωματώσεων ( όπως η Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών και η «βρετανική» Ακαδημία της Ζακύνθου) θα δημιουργούσαν προϋποθέσεις στήριξης ενός τέτοιου ιδρύματος.
Μετά την εγκατάσταση των βρετανών στην περιοχή, την ίδρυση του βρετανικού προτεκτοράτου «Ενωμένα Κράτη των Ιονίων Νήσων - Stati Uniti Delle Isole Jonie» (1815) και την παραχώρηση του Συντάγματος του 1817, άλλαξε τακτική και πλέον είτε προσέφερε υποτροφίες σε διακεκριμένους Έλληνες που σπούδαζαν σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια ( Κ. Ασώπιος , Θ. Φαρμακίδης, Χρ. Φιλητάς, Ν. Μανιάκης, Ι. Χρόνης, Δ. Σχοινάς, Σπ. Τρικούπης κ.α. ) , είτε προσέλκυε προσωπικότητες που ήδη είχαν ολοκληρώσει τις σπουδές τους και ασχολούντο με την εκπαίδευση (Α. Κάλβος, Στ. Σπαθής , Θ. Αχιλλέας, Α. Ψαλίδας, Α. Πολίτης κ.α.) .
Πριν τον Μάιο του 1819 απέσπασε από τον πρίγκιπα της Ουαλίας - αντιβασιλέα Γεώργιο και τον υπουργό πολέμου και αποικιών Λόρδο Μπάθερστ ( Henry 3rd Earl Bathurst) την διαβεβαίωση ότι θα του ανατεθεί η ίδρυση του προβλεπόμενου, από το άρθρο 23 του Συντάγματος 1817 , Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα, γεγονός που επικυρώθηκε με τη απονομή τον Ιανουάριο/Φεβρουάριο 1820 του τίτλου « Αρχων , Chancellor of the project University » και του Μεγαλοσταύρου του Τάγματος των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου. Ύστερα από αυτά στις 25 Μαρτίου 1820 νη η Ιόνιος Γερουσία με πρόταση του Λόρδου Ύπατου Αρμοστή αντιστράτηγου Σερ Τόμας Μαίτλαντ ( Lord High Commissioner Lt General sir Thomas Maitland ), όρισε τον Γκίλφορντ « Αρχοντα » της εκπαίδευσης , ουσιαστικά άμισθο συντονιστή όλης της δημόσιας εκπαίδευσης και όχι μόνο του πανεπιστημίου.

( Ελληνικό, νεότερο χαρακτικό,περιοδικό "Ελληνική Δημιουργία" αρ 31/1949 )


Η ανάμειξη του Γκίλφορντ στα ελληνικά εκπαιδευτικά είναι υποδειγματική περίπτωση των αποτελεσμάτων της γοητείας των κλασικών σπουδών . Απόφοιτος του Ήτον και της Οξφόρδης είχε ανδρωθεί στο κλίμα του λεγόμενου «βρετανικού διαφωτισμού». Με τις περιοδείες του όμως είχε δημιουργήσει τις δικές του θεωρίες. Πέραν του θερμού φιλελληνισμού του , που τον προέτρεπε να δηλώνει ότι είναι «΄Ελλην και όχι Φιλέλλην» και τον έκανε ενθουσιωδώς αποδεκτό από τους Έλληνες, ο Γκίλφορντ διέθετε και την πρωταρχική ύλη για την ανάληψη ενός τόσο σοβαρού εγχειρήματος: πολιτικές προσβάσεις, τεράστια περιουσία, διοικητικές και οργανωτικές ικανότητες, ήθος και ευγενικό χαρακτήρα .

Ο Γκίλφορντ ως ΄Αρχων του Πανεπιστημίου ( British National Gallery)

Μετά από πολλές αντιξοότητες, που προέβαλε το προτεκτοράτο και προσωπικά ο Μαίτλαντ, ο Γκίλφορντ οργάνωσε τη δημόσια εκπαίδευση του Ιονίου Κράτους δημιουργώντας τρεις κύκλους εκπαιδεύσεως : Κατώτερης , Μέσης και Ανώτατης . Στην κατώτερη, που παρακολουθούσαν αγόρια και κορίτσια σε όλα τα μεγάλα χωριά και τις πόλεις , εισήγαγε το αλληλοδιδακτικό σύστημα διδασκαλίας των Bell και Langaster, όπως το εναρμόνισε στις ελληνικές ανάγκες ο συνεργάτης του Αθανάσιος Πολίτης. Στη Μέση δημιούργησε οκτώ «δευτερεύοντα» σχολεία στις πρωτεύουσες των νησιών και το Ληξούρι . Στην Ανώτατη λειτούργησε πανεπιστήμιο, την « Ιόνιο Ακαδημία» ( το πρώτο ευρωπαϊκού τύπου στην Εγγύς και Μέση Ανατολή) με τέσσερεις σχολές: Θεολογίας, Νομικής, Ιατρικής και Φιλοσοφίας, μετακαλώντας να διδάξουν οι παλαιοί υπότροφοί του: Ι. Καραντινός , Ν. Πίκκολος, Κ. Ασώπιος , Θ. Φαρμακίδης, Χρ. Φιλητάς, Γ. Θεριανός, Ν. Μανιάκης, Γ. Ιωαννίδης, Ι. Λουζινιάν, Α. Πολίτης, Α. Κάλβος, Στ. Σπαθής, Κ. Τυπάλδος - Ιακωβάτος , Π. Καρούσος, Στ. Μαράτος, Ι. Αριστείδης, Γ. Τουρλινός, Στ. Πυλαρινός, Γ. Σορδίνας. Παράλληλα οργάνωσε εποπτευόμενα από το πανεπιστήμιο ιδρύματα: την Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη ( με υπεύθυνο τον Ανδρέα Παπαδόπουλο-Βρετό ) , τον Βοτανικό Κήπο ( με υπεύθυνο τον Στυλιανό Σπαθή ), την Δημόσια Σχολή των Ωραίων Τεχνών ( με υπεύθυνο τον Παύλο Προσαλέντη ) και την Σχολή Αρχιτεκτονικής και Καλλιγραφίας ( με υπεύθυνο τον Αντώνιο Βίλλα ). Επίσης λειτούργησε το Φοιτητικό εστιατόριο και τα Φροντιστήρια ξένων γλωσσών.
Η παράταξη στην Σπιανάδα για την τελετή εγκαινίων της Iονίου Ακαδημίας την 17/29 Μαίου 1824. Χαρακτικό που τυπώθηκε στην Κρατική Εφημερίδα(Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Jonie, no 335/1824)

Ο Γκίλφορντ είχε αποκτήσει μια προσωπική μεγάλη συλλογή βιβλίων , εντύπων και χειρογράφων. Αυτά τα κατέθεσε στην Ακαδημία ώστε με δωρεές ελλήνων και φιλελλήνων και την υπάρχουσα στην Κέρκυρα από την περίοδο της Επτανήσου Πολιτείας «Βιβλιοθήκη του Γένους» να δημιουργηθεί μια μεγάλη Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη. Υπεύθυνο για την καταλογογράφιση και την έκδοση των χειρογράφων όρισε τον Ανδρέα Κάλβο. Μετά το θάνατό του, η βιβλιοθήκη χάρις στον αρμοστή σερ Φρέντερικ Άνταμ ( Lt.General sir Frederick Adam), που δεν τήρησε τις διατάξεις της διαθήκης του Γκίλφορντ, παραδόθηκε στους αντιπροσώπους του κληρονόμου του «Άρχοντα» (ανεψιού του από την αδελφή του) κόμη Σέφιλντ (George Holroyd, 2nd Earl of Sheffield), ο οποίος την πούλησε στο Λονδίνο σε επτά δημοπρασίες μεταξύ των ετών 1828 και 1835. Ένα μεγάλο μέρος από αυτά, ευτυχώς, αγόρασε το Βρετανικό Μουσείο και σήμερα είναι στη διάθεση των ερευνητών.
Το βιβλιόσημο (ex libris) του Λόρδου Γκίλφορντ ως "Άρχοντος της Ακαδημίας"


Η προσωπική ακτινοβολία του Γκίλφορντ , η φήμη της σοφίας των καθηγητών , οι κώδικες συμπεριφοράς του προσωπικού, η διδασκαλία στην νέα ελληνική γλώσσα ( την οποία θερμά υποστήριξε με αναφορά του στην απαρτιζόμενη από έλληνες Ιόνιο Γερουσία) και η αρχαιοπρεπής πανεπιστημιακή αμφίεση , παρά τα βρετανικά σχόλια που προκάλεσαν κύκλοι της υπαλληλίας του προτεκτοράτου, έδωσαν κύρος στο ιονικό πανεπιστήμιο και οργάνωσαν τις βάσεις μιας ξεχωριστής στον ευρωπαϊκό χώρο πανεπιστημιακής κοινότητας. Χάρις στους χειρισμούς του Γκίλφορντ τα έντονα ελληνορθόδοξα χαρακτηριστικά της πλησίαζαν τις διαμορφωμένες ευρωπαϊκές πρακτικές , προοιωνίζοντας μια αρμονική συνύπαρξη και μια λαμπρή εξέλιξη . Η ιστορική προσέγγιση αυτών των δυο παραγόντων στο Πανεπιστήμιο της Κέρκυρας, συνδέεται ευθέως με τον ιδρυτή του , η παρουσία του οποίου εκτάθηκε πέραν των εκπαιδευτικών και σε κοινωνικά και πολιτικά επίπεδα, παρήγαγε πρότυπα συμπεριφοράς με κύρια στοιχεία τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία και δόμησε την νοοτροπία μιας μεγάλης κοινωνικής ομάδας. Η ομάδα αυτή πολύ σύντομα αναπροσδιόρισε τις πνευματικές , κοινωνικές και πολιτικές παραμέτρους των κοινωνιών των νησιών σε κατευθύνσεις έντονα εθνικές και πατριωτικές.
Οι ολοκληρωτικές αλλαγές, που είχαν ως πρώτο στόχο τον ελληνικό χαρακτήρα του ιδρύματος και η οπισθοδρόμηση, που ακολούθησαν τον θάνατο του Γκίλφορντ, όπως επίσης και οι δυνατότητες που δόθηκαν στην Προστασία για την αναδιατύπωση του αρχικού της ερωτήματος κατά πόσο ( της ) είναι χρήσιμο το Ελληνικό Ιονικό Πανεπιστήμιο, είναι οι ισχυρότερες αποδείξεις για την αξία της παρουσίας του Γκίλφορντ στο Αρχοντείο της Ιονίου Ακαδημίας και την ελληνικότητα των προθέσεών του. Οι αντιρρήσεις του Προτεκτοράτου για τη λειτουργία ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος όπως το ήθελε ο Γκίλφορντ, συνοψίζονται στις απόψεις του αρμοστή Ανταμ «…όλες οι επιδιώξεις του είναι ελληνικές και δεν υπάρχει τίποτε σε ολόκληρο το ίδρυμα, το οποίο να ενισχύει στο ελάχιστο, είτε να βελτιώνει, τις σχέσεις μεταξύ των προστατευομένων και της προστάτιδας δύναμης…»
Σήμερα η μνήμη αυτού του μεγάλου ανδρός τιμάται στην Κέρκυρα με έναν κεντρικό δρόμο , τον μαρμάρινο ανδριάντα που έχει στηθεί στον δημοτικό ανθώνα και τα πορτρέτα του στην Αναγνωστική Εταιρία και στο νέο «Ιόνιο Πανεπιστήμιο» ( οι δυο προτομές και το πορτρέτο που υπήρχαν στην παλαιά Ιόνιο Ακαδημία καταστράφηκαν από τον εμπρησμό της 14ης Σεπτεμβρίου 1943, που προκάλεσε η αεροπορική επιδρομή της Luftwaffe) . Στο επιστημονικό τοπίο εκτός των εργασιών των κυριών Βασιλικής Μπόμπου-Σταμάτη και Ελένης Τσουγκαράκη, η Αναγνωστική Εταιρεία έχει εκδώσει με επιμέλεια της κυρίας Δάφνης Κυριάκη το «Κερκυραϊκό Αρχείο Guilford», δηλαδή τον κατάλογο των εγγράφων που αγόρασε επί προεδρίας Κων. Νικολάκη-Μούχα σε πλειστηριασμό στο Λονδίνο. Στην «ευδαίμονα Ζάκυνθο», όπου συστηματικά τα μνημεία βεβηλώνονται και τα ονόματα των δρόμων κακοποιούνται, ευτυχώς δεν υπάρχει προς τιμήν του ούτε δρόμος ούτε μνημείο .

Κέρκυρα . Δημοτικός Ανθώνας.O ανδριάντας.

( ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΕΝΘΕΤΟ "ΕΠΙΛΟΓΕΣ" ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΕΡΜΗΣ" ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΤΗΝ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 3 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2012 )